Το καλοκαίρι του 1982 θεωρείται ένα από τα πιο ξεχωριστά στην ιστορία του σινεμά, ειδικά για το είδος της επιστημονικής φαντασίας. Εκείνη την περίοδο κυκλοφόρησαν διαδοχικά οι ταινίες “E.T.”, “The Thing” και “Blade Runner”. Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι, αν και και οι τρεις απέκτησαν την εκτίμηση του κοινού και των ειδικών, οι δύο τελευταίες χαρακτηρίστηκαν εμπορικές αποτυχίες. Το “Blade Runner”, μάλιστα, ταλαιπωρήθηκε από συνεχείς επεμβάσεις των παραγωγών, πολυάριθμες εκδοχές και επεξηγηματικά, βαριεστημένα voice-over από τον Harrison Ford, ενώ υπήρχαν συχνές διαφωνίες με τον σκηνοθέτη. Όλα αυτά τερματίστηκαν το 2007, όταν ο Ridley Scott κατάφερε να παρουσιάσει το αυθεντικό όραμά του για την ταινία.
Τριάντα και πλέον χρόνια μετά την κυκλοφορία του, το “Blade Runner” αποτελεί μία από τις πιο ιδιαίτερες και όμορφες αισθητικές εμπειρίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Η εικόνα ενός δυστοπικού Los Angeles, το 2019, σε μια εποχή που οι περισσότεροι φαντάζονταν ιπτάμενα αυτοκίνητα, ανδροειδή και μια αυτοκαταστροφική μανία, παραμένει έντονη. Ο κόσμος του φιλμ απεικονίζεται με μόνιμη βροχή, ελάχιστο ήλιο και σχεδόν εξαφανισμένο το ζωικό βασίλειο.
Αυτή η ρετροφουτουριστική ματιά στηρίζεται πάνω στα κλασικά νουάρ του Hollywood, δημιουργώντας μια ένωση των νέον φώτων με τις καπαρντίνες των ντετέκτιβ. Το “Blade Runner” προσφέρει ένα αστυνομικό ανθρωποκυνηγητό γεμάτο κουμπιά, καλώδια, ξεχωριστή αρχιτεκτονική αισθητική και τις μελωδίες του Βαγγέλη Παπαθανασίου, που μοιάζουν να προέρχονται τόσο από βρώμικα σοκάκια μεγαλούπολης όσο και από το απόγειο του ανθρώπινου πολιτισμού.
Στον πυρήνα της, η ταινία θέτει σκληρά φιλοσοφικά ερωτήματα: Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος σε μια εποχή απανθρωπιάς; Πότε ο άνθρωπος περνά τη λεπτή γραμμή προς την αποκτήνωση; Διαθέτουν τα ανδροειδή ψυχή, αναμνήσεις ή δικαιώματα; Αυτές οι ερωτήσεις υπήρχαν ήδη στο βιβλίο “Do Androids Dream of Electric Sheep?” του Philip K. Dick, ενός σημαντικού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, ο οποίος, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, δημιούργησε μια αλληγορία για την ανθρώπινη φύση.
Ο Dick είχε μελετήσει σε βάθος τις θηριωδίες των Ναζί όσο έγραφε το άλλο του αριστούργημα, “The Man in the High Castle”. Ο Ridley Scott άλλαξε μερικές λεπτομέρειες από το βιβλίο του Dick, όμως διατήρησε τη βασική ιδέα. Βλέπουμε έναν κυνηγό επικηρυγμένων που αποφασίζει να “αποσύρει” (εκτελέσει) εξελιγμένα ανδροειδή που έχουν δραπετεύσει. Η αντίθεση μεταξύ ανθρώπου και ρομπότ διαπερνά όλη την ταινία. Ποιος είναι τελικά η ρέπλικα και ποιος ο άνθρωπος; Αυτός που θα δείξει μεγαλοψυχία τη σωστή στιγμή, που δεν θα φερθεί βάναυσα, που θα συνειδητοποιήσει τη θνητή φύση του.
Ο Ridley Scott διαφώνησε τόσο με τον Dick όσο και με τον Harrison Ford για τη φύση του Rick Deckard, του βασικού χαρακτήρα και “Blade Runner” (κυνηγός επικηρυγμένων). Ο σκηνοθέτης, με διάθεση για προβοκάτσια, ήθελε τον Deckard ως ρέπλικα και φρόντισε να αφήσει ενδείξεις γι’ αυτό καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, χωρίς να δώσει μια απόλυτη απάντηση. Ο Ford, αντίθετα, ήθελε τον Deckard άνθρωπο, ως σημείο αναφοράς για το κοινό και πρόσωπο με το οποίο ο θεατής μπορεί να νιώσει συναισθηματική ανταπόκριση. Αυτή η προσέγγιση βρίσκεται πιο κοντά στη γραμμή του Dick, καθώς στο βιβλίο τα ανδροειδή παρουσιάζονται ως όντα που έχουν χάσει την ανθρωπιά τους, ενώ ο Deckard οδεύει στο ίδιο μονοπάτι, εξαιτίας της φύσης της δουλειάς του. Η αποκτήνωση του κυνηγού, με την ανθρωπιά να παραμένει απλώς μια ταμπέλα και όχι πραγματική ταυτότητα.
Τα ανδροειδή αποτελούν ίσως τη σημαντικότερη αλλαγή που εισήγαγε ο Ridley Scott. Ξεκινώντας με την εξαιρετική Sean Young στον ρόλο της Rachael, μιας γυναίκας που αγνοεί ότι είναι ανδροειδές και ερωτεύεται τον Deckard, μέχρι τον εμβληματικό Rutger Hauer ως Roy Batty, αρχηγό των φυγάδων replicant, ο σκηνοθέτης δημιουργεί μερικές από τις πιο αγγελικές και ταυτόχρονα διαβολικές φιγούρες που έχουμε δει στον κινηματογράφο. Ο Scott προσδίδει στους χαρακτήρες του μια ξεκάθαρα βιβλική διάσταση της πτώσης, σε έναν διαρκή αγώνα συνειδητοποίησης και εξέγερσης απέναντι στο κατεστημένο, απέναντι στον Θεό-Πατέρα.
Τον ρόλο αυτόν ενσαρκώνει ο Eldon Tyrell, ο ιδιοφυής επιστήμονας-δημιουργός των replicant. Ο θάνατος του Πατέρα, η απώλεια των συντρόφων και η τραγική αποδοχή του τέλους αφήνουν τον Batty με μια γλυκόπικρη επιφοίτηση για το νόημα της ύπαρξης. Ο μονόλογος του Hauer κοντά στο φινάλε του φιλμ, αποτέλεσμα κυρίως δικής του έμπνευσης και ιδέας, σημάδεψε την ταινία και την ανέδειξε σε κορυφαίο σημείο της κινηματογραφικής ιστορίας.
Η μαεστρία της “συμφωνίας” του Ridley Scott βρίσκεται ακριβώς σε αυτήν την αντίθεση. Ο θεατής σταδιακά ταυτίζεται όλο και περισσότερο με τους replicant και λιγότερο με τον νομοτηρητή Deckard. Καταλαβαίνει πως η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να δηλωθεί με λόγια, μόνο να βιωθεί σε όλο της το μεγαλείο, μέσα σε έναν αέναο κύκλο ακμής και παρακμής. Ο Batty, την ώρα που αφήνει τα εγκόσμια, κρατά ένα λευκό περιστέρι — σύμβολο της αθωότητας, σύμβολο της ψυχής που αποχωρεί και υψώνεται. Αυτή η αναλογία, αν και καθόλου διακριτική, είναι ιδιαίτερα εύστοχη.
Όλες οι εμπειρίες, όλα τα βιώματα, παραμένουν μέχρι να χαθούν σαν δάκρυα στη βροχή. Κάποιες ιστορίες όμως, όπως αυτή του “Blade Runner”, καταφέρνουν να ξεγλιστρούν από τη λήθη. Επιστρέφουν ξανά και ξανά στη μνήμη, αφήνοντας το δικό τους σημάδι σε κάθε θεατή που αποφασίζει να βυθιστεί σε αυτό το σκοτεινό, ονειρικό σύμπαν.
