Όταν κυκλοφόρησε το Rise of the Planet of the Apes το 2011, πολλοί το είδαν ως ένα τεχνικά φιλόδοξο reboot ενός κλασικού franchise. Με τη χρήση του performance capture και την εντυπωσιακή ερμηνεία του Andy Serkis ως Caesar, η ταινία κέρδισε θετικά σχόλια και δύο sequel. Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια του sci-fi δράματος, κρύβεται κάτι πιο ανησυχητικό: μια οργανικά δομημένη δυστοπία που δεν μοιάζει με αυτές που μας έμαθε το Χόλιγουντ. Αντί για κατεστραμμένες πόλεις ή ολοκληρωτικά καθεστώτα, η απειλή εδώ είναι η ίδια η καθημερινότητά μας.
Η δυστοπία που σκιαγραφεί η ταινία είναι εξαιρετικά ρεαλιστική.
Η αφήγηση επικεντρώνεται σε έναν επιστήμονα, τον Will Rodman (James Franco), ο οποίος αναπτύσσει ένα φάρμακο για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Τα πειράματα του πάνω σε πιθήκους οδηγούν σε μια απρόσμενη παρενέργεια: τη ραγδαία αύξηση της νοημοσύνης. Ο Caesar, ένας πίθηκος που μεγαλώνει σαν παιδί του Will, αρχίζει να συνειδητοποιεί τη θέση του στον κόσμο. Όταν έρχεται σε σύγκρουση με το ανθρώπινο περιβάλλον, επιλέγει να ηγηθεί μιας εξέγερσης. Όμως το πιο ανησυχητικό στοιχείο δεν είναι η ανταρσία, αλλά το πόσο εύκολα γεννιέται από τα λάθη και την υπεροψία του ανθρώπου.
Η δυστοπία που σκιαγραφεί η ταινία είναι εξαιρετικά ρεαλιστική. Δεν προκύπτει από καταστροφές ή πολέμους, αλλά από την ηθική αδράνεια. Ο Will δεν είναι κακός. Ο στόχος του είναι ευγενής. Θέλει να γιατρέψει τον πατέρα του και πολλούς άλλους. Όμως η επιστήμη του βασίζεται σε έναν μηχανισμό που απαιτεί την καταπάτηση άλλων ζωών. Οι πίθηκοι γίνονται αντικείμενα, παρόλο που η ταινία δεν χρειάζεται να φωνάξει υπέρ των δικαιωμάτων τους.
Το σημαντικό με την ταινία είναι ότι δεν χτίζει μια επανάσταση από ιδεολογικά τσιτάτα. Το κάνει μέσα από βιώματα. Ο Caesar δεν διαβάζει Μαρξ ούτε χειραφετείται μέσω θεωρίας. Εξεγείρεται γιατί νιώθει προδομένος, περιορισμένος, αντικειμενοποιημένος. Η άνοδός του στη συνειδητότητα δεν παρουσιάζεται ως ξαφνική αφύπνιση, αλλά ως αποτέλεσμα διαδοχικών τραυμάτων. Το κοινό συνδέεται μαζί του όχι επειδή είναι “έξυπνος”, αλλά επειδή είναι “ανθρώπινος”.
H ταινία φέρνει την ιδέα της αλαζονείας του ανθρώπου αντιμέτωπη με την απόλυτη αδυναμία του.
Η αντίθεση ανάμεσα στην πρόοδο της τεχνολογίας και την ηθική στασιμότητα είναι ένα από τα θεματικά κέντρα του Rise. Ο Will χρησιμοποιεί την τεχνογνωσία του για να σώσει τον πατέρα του, όμως η βιομηχανία βλέπει μόνο την προοπτική κέρδους. Ο CEO της εταιρείας δεν ενδιαφέρεται για τις συνέπειες. Επιταχύνει τα πειράματα, παρά τα ηθικά διλήμματα. Μέσα από αυτή τη σύγκρουση, η ταινία προβάλλει το προαιώνιο πρόβλημα: Μπορεί η επιστήμη να υπηρετήσει το κοινό καλό όταν βρίσκεται στα χέρια της αγοράς;
Ταυτόχρονα, το σενάριο εστιάζει στη μετάδοση του ιού ως απρόβλεπτη παρενέργεια. Ο ιός που δίνει νοημοσύνη στους πιθήκους αποδεικνύεται θανάσιμος για τους ανθρώπους. Με έναν σιωπηλό, σχεδόν ειρωνικό τρόπο, η ταινία φέρνει την ιδέα της αλαζονείας του ανθρώπου αντιμέτωπη με την απόλυτη αδυναμία του. Δεν υπάρχει ανάγκη για τιμωρό θεό ή εξωγήινη εισβολή. Ο ίδιος ο άνθρωπος, μέσα από την αμέλειά του, σκάβει τον λάκκο του. Η εξάπλωση του ιού προαναγγέλλει την κατάρρευση ενός πολιτισμού που θεωρούσε τον εαυτό του αλώβητο.
Η ταινία μπορεί να ειδωθεί και ως αλληγορία για την εξέγερση των “αόρατων”. Όσοι δεν έχουν φωνή, όσοι βρίσκονται εκτός των συστημάτων εξουσίας, όσοι λειτουργούν στα όρια του νόμου ή της ηθικής. Η επανάσταση των πιθήκων γίνεται μέσα σε δάσος, όχι σε πόλη. Είναι μια επιστροφή στη φύση. Όμως δεν είναι ρομαντική. Είναι επιτακτική, πρακτική, αναγκαία. Δεν υπάρχουν λογύδρια ούτε δηλώσεις πίστης σε ιδεολογίες. Μόνο ένα: “Caesar is home.”
Η ταινία υπερασπίζεται τη λογική συνέπεια.
Το Rise of the Planet of the Apes καταφέρνει να είναι πολιτικό χωρίς να το διατυμπανίζει. Κάνει τα μεγάλα του σχόλια μέσα από μικρές, καλοζυγισμένες σκηνές. Η κατάρρευση της ανθρώπινης υπεροχής δεν εμφανίζεται με θεαματικές εικόνες. Εμφανίζεται με βλέμματα, με αντιδράσεις, με απλές σιωπές. Αυτό που κάνει την ταινία τόσο επίκαιρη είναι ότι δεν μοιάζει με προειδοποίηση του μέλλοντος. Μοιάζει με αναγνώριση του παρόντος.
Η ταινία δεν υπερασπίζεται την καταστροφή της ανθρωπότητας. Υπερασπίζεται τη λογική συνέπεια. Όταν η επιστήμη αποκόπτεται από την ηθική και όταν η εξουσία αντιμετωπίζει τη ζωή ως ιδιοκτησία, κάποια στιγμή η ζωή θα αντιδράσει. Κι αυτή η αντίδραση, είτε προέρχεται από πιθήκους είτε από ανθρώπους στο περιθώριο, δεν θα είναι αδικαιολόγητη.
