Λίγα τραγούδια έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν έναν μύθο αντίστοιχο του “Gloomy Sunday”. Συντεθειμένο το 1933 από τον Ούγγρο πιανίστα Rezső Seress, αυτό το μελαγχολικό τραγούδι διατηρεί τη δυσοίωνη του φήμη για σχεδόν έναν αιώνα. Είναι κάτι περισσότερο από ένα τραγικό ερωτικό τραγούδι. Συχνά αναφέρεται ως «το ουγγρικό τραγούδι της αυτοκτονίας». Η στοιχειωτική μελωδία περιβάλλεται από αστικούς μύθους και ιστορίες απόγνωσης, καθιστώντας το ένα από τα πιο διαβόητα τραγούδια στην ιστορία της μουσικής.
Ο Rezső Seress, ο δημιουργός του, έζησε μια ζωή εξίσου τραγική με τη μουσική που έφτιαξε. Γεννημένος στις 3 Νοεμβρίου 1899 στο Κόμαρμερ της Αυστροουγγαρίας (σήμερα μέρος της Σλοβακίας), ο Seress είχε μια ζωή γεμάτη δυσκολίες. Στην αρχή της ζωής του, δοκίμασε τις δυνάμεις του ως ακροβάτης σε τσίρκο, αλλά ένα ατύχημα έβαλε τέλος στην καριέρα του. Στη συνέχεια στράφηκε στην υποκριτική και τελικά στη μουσική. Μαθαίνοντας μόνος του να παίζει πιάνο στα παρασκήνια, ενώ εργαζόταν σε ένα μικρό θέατρο στη Βουδαπέστη, ο Seress άρχισε να συνθέτει τη δική του μουσική.
Η πρώτη του μεγάλη επιτυχία ήρθε το 1925 με το “Még egy éjszaka”. Ακολούθησε ένα εξίσου επιτυχημένο τραγούδι, το “Ki volt az az asszony”. Ωστόσο, παρά τις επιτυχίες τους, η ζωή του θα έπαιρνε μια πιο σκοτεινή τροπή απόρροια της οικονομικής κρίσης έπληξε την Ουγγαρία, βυθίζοντας τον Seress σε οικονομικές δυσκολίες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου συνέθεσε και το “Gloomy Sunday”.
Το “Gloomy Sunday” γράφτηκε αρχικά σε συνεργασία μεταξύ του Seress και του στιχουργού László Jávor. Οι στίχοι μιλούν για έναν άνδρα που θρηνεί την απώλεια της ερωμένης του. Μάλιστα, την περιμένει κάθε Κυριακή να επιστρέψει κρατώντας λευκά τριαντάφυλλα. Αν και δεν αναφέρεται ρητά, οι στίχοι υπονοούν έντονα ότι η ερωμένη έχει πεθάνει και ο άντρας δεν έχει μείνει παρά με τη θλίψη και την απελπισία του.
Το σημείωμα αυτοκτονίας του τσαγκάρη περιείχε τους στίχους του “Gloomy Sunday”
Αυτό που κάνει αυτό το τραγούδι μοναδικό, όμως, δεν είναι μόνο οι μελαγχολικοί του στίχοι ή η στοιχειωτική του μελωδία. Είναι οι απόκοσμοι αστικοί μύθοι που άρχισαν να το περιβάλλουν λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία του. Άρχισαν να κυκλοφορούν ιστορίες για άτομα που είχαν αυτοκτονήσει ακούγοντας ή κρατώντας τις παρτιτούρες του “Gloomy Sunday”.
Ένα από τα πιο γνωστά περιστατικά που συνδέονται με το “Gloomy Sunday” είναι αυτό του τσαγκάρη της Βουδαπέστης. Το 1936, οι τοπικές εφημερίδες ανέφεραν ότι ο άνδρας βρέθηκε νεκρός στο εργαστήριό του. Η αιτία θανάτου ήταν αυτοκτονία με απαγχονισμό. Αυτό που έκανε την υπόθεση αυτή ασυνήθιστη ήταν ότι το σημείωμα αυτοκτονίας του τσαγκάρη περιείχε τους στίχους του “Gloomy Sunday”. Ο Τύπος συνέδεσε γρήγορα τον τραγικό θάνατό του με το τραγούδι, εδραιώνοντας περαιτέρω τη φήμη του.
Μια άλλη ιστορία που κυκλοφόρησε αφορούσε μια οικονόμο στη Βουδαπέστη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης της εποχής, η γυναίκα είχε δηλητηριάσει τον εαυτό της με υδροξείδιο του νατρίου. Όταν ανακαλύφθηκε το πτώμα της, οι ερευνητές φέρεται να βρήκαν δίπλα της ένα αντίγραφο των παρτιτούρων του “Gloomy Sunday”. Αυτή η σύνδεση μεταξύ της αυτοκτονίας της και του τραγουδιού ενέτεινε τον αυξανόμενο μύθο του κομματιού, ειδικά στην Ουγγαρία.
Μια ακόμη πολύ γνωστή περίπτωση, αφορά ένα υψηλόβαθμο στέλεχος του Υπουργείου Οικονομικών της Ουγγαρίας που έβαλε τέλος στη ζωή του ενώ επέβαινε σε ταξί. Φέρεται να αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι με ένα πιστόλι, αφήνοντας πίσω του ένα σημείωμα που ανέφερε τους στίχους του “Gloomy Sunday”. Η ιστορία αυτή έγινε, αναμενόμενα, αντικείμενο συζήτησης στις ουγγρικές εφημερίδες. Ορισμένα μέσα υποστήριξαν ότι το τραγούδι έπαιζε στο παρασκήνιο κατά τις τελευταίες του στιγμές.
Το BBC είχε απαγορεύσει το “Gloomy Sunday” για σχεδόν 60 χρόνια
Τα περιστατικά, όμως, δεν περιορίστηκαν μόνο μόνο στην Ουγγαρία. Μια ιδιαίτερα τραγική ιστορία αφορά μια νεαρή γυναίκα στη Βιέννη. Σε αυτή την περίπτωση, η γυναίκα φέρεται να πνίγηκε στον ποταμό Δούναβη. Όταν οι αρχές ανέσυραν το πτώμα της, ανακάλυψαν ότι κρατούσε μια παρτιτούρα του “Gloomy Sunday”. Μια καταστηματάρχης στο Βερολίνο βρέθηκε απαγχονισμένη στο διαμέρισμά της στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Σύμφωνα με αναφορές, η αστυνομία ανακάλυψε στο σπίτι της ένα αντίγραφο των παρτιτούρων του “Gloomy Sunday”.
Ο γερμανικός Τύπος κυκλοφόρησε γρήγορα με την ιστορία, ισχυριζόμενος ότι υπεύθυνο ήταν το τραγούδι. Οι υπόθεσεις αυτές προσέδωσαν μια διεθνή διάσταση στην ήδη διαβόητη φήμη του τραγουδιού, καθώς τα μέσα ενημέρωσης στη Γερμανία, την Αυστρία και την Ουγγαρία άρχισαν να διαδίδουν τον μύθο του.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές αφηγήσεις έρχεται από το Λονδίνο. Μια νεαρή γυναίκα φέρεται να πήρε υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών ενώ άκουγε την εκδοχή του “Gloomy Sunday” της Billie Holiday. Το πτώμα της βρέθηκε δίπλα σε ένα γραμμόφωνο που έπαιζε ακόμα τη θλιβερή μελωδία. Αν και ο βρετανικός Τύπος ήταν ήδη επιφυλακτικός απέναντι στο τραγούδι, η υπόθεση αυτή ενέτεινε τον φόβο του κοινού και συνέβαλε περαιτέρω στην απόφαση του BBC να απαγορεύσει το τραγούδι κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην πραγματικότητα, η απαγόρευση δεν άρθηκε μέχρι το 2002, σχεδόν 70 χρόνια μετά την αρχική του κυκλοφορία.
Παρά την επιτυχία του με το “Gloomy Sunday”, η ζωή του Seress δεν ήταν καθόλου ευτυχισμένη
Ήταν όμως το τραγούδι πραγματικά υπεύθυνο για όλα αυτά τα τραγικά γεγονότα; Μια επιστημονική εργασία που δημοσιεύθηκε το 2007 στο περιοδικό “OMEGA – Journal of Death and Dying” ανέλυσε τη σχέση μεταξύ του “Gloomy Sunday” και των αυτοκτονιών που συνδέονται με αυτό. Το έγγραφο επεσήμανε ότι τη δεκαετία του 1930, που σημαδεύτηκε από τη Μεγάλη Ύφεση, παρατηρήθηκε μια έξαρση στα ποσοστά αυτοκτονιών σε πολλές χώρες. Είναι πιθανό ότι οι άνθρωποι που βρίσκονταν ήδη σε κατάσταση απελπισίας έλκονταν από τον θλιβερό τόνο του τραγουδιού και όχι από το ίδιο το τραγούδι.
Παρά την επιτυχία του με το “Gloomy Sunday”, η ζωή του Seress δεν ήταν καθόλου ευτυχισμένη. Υπέστη προσωπικές τραγωδίες, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας της μητέρας του σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρόλο που υπηρέτησε στον ουγγρικό στρατό κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Seress δεν γλίτωσε από το συναισθηματικό τίμημα της σύγκρουσης. Η σύζυγός του τον εγκατέλειψε για έναν άλλο άνδρα ενώ υπηρετούσε, αν και αργότερα επέστρεψε και ο Seress τη συγχώρεσε.
Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, η μουσική του Seress μπήκε σε μαύρη λίστα και ο ίδιος πάλευε να τα βγάλει πέρα, κάνοντας εμφανίσεις ως πιανίστας. Η ζωή του τελείωσε με έναν τρόπο που θυμίζει τρομακτικά το τραγούδι που τον έκανε διάσημο. Το 1968, ο Seress αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει πηδώντας από το μπαλκόνι του διαμερίσματός του στη Βουδαπέστη. Όταν επέζησε από την πτώση, ολοκλήρωσε την πράξη του στο νοσοκομείο, στραγγαλίζοντας τον εαυτό του με ένα καλώδιο.
Η ίδια η Ουγγαρία, σε μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα, είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών στον κόσμο
Λοιπόν, το “Gloomy Sunday” προκάλεσε επιδημία αυτοκτονιών; Σχεδόν σίγουρα όχι. Αν και το τραγούδι είναι αναμφισβήτητα μελαγχολικό, είναι απίθανο να είχε κάποια υπερφυσική δύναμη που να εξαναγκάζει τους ανθρώπους να βάλουν τέλος στη ζωή τους. Είναι πιο πιθανό ότι οι ιστορίες γύρω από το τραγούδι ενισχύθηκαν από ένα κοινό που αναζητούσε έναν αποδιοπομπαίο τράγο σε μια ήδη δύσκολη εποχή.
Παρ’ όλα αυτά, η κληρονομιά του “Gloomy Sunday” συνεχίζει να υφίσταται. Με την πάροδο των δεκαετιών, διασκευάστηκε από πολλούς διάσημους καλλιτέχνες. Συμπεριλαμβανομένης και της Billie Holiday, η οποία ηχογράφησε μια από τις πιο γνωστές εκδοχές το 1941. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι η σκοτεινή φήμη του τραγουδιού εκτείνεται πέρα από τις απλές δεισιδαιμονίες. Η ίδια η Ουγγαρία, σε μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα, είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών στον κόσμο. Αυτό προσδίδει βαρύτητα στην ιδέα ότι το “Gloomy Sunday” δεν ήταν η αιτία αυτών των αυτοκτονιών, αλλά μάλλον μια αντανάκλαση της διάχυτης απελπισίας που υπήρχε ήδη στην κοινωνία.