Nirvana: Nevermind | Ο Δούρειος Ίππος του Kurt Cobain στην τοξική ροκ κουλτούρα;
Πώς ξεκινάς ένα κείμενο για το “Nevermind” των Nirvana; Για την ακρίβεια, όχι απλά πώς το ξεκινάς, αλλά πως το προσεγγίζεις συνολικά; Με άξονα τον Kurt Cobain; Ένας δίσκος-σταθμός από οποιοδήποτε πρίσμα και αν τον εξετάσεις, που ήρθε να σαρώσει την τοξικότητα της ροκ κουλτούρας των ’90s.
Για να μετατραπεί εν τέλει σε θέμα για το οποίο δεν μιλάμε εύκολα, εξαιτίας των προφανών. Δηλαδή, του γεγονότος ότι στο εξώφυλλό του βλέπουμε ένα γυμνό βρέφος μέσα στο νερό.
Ένα εξώφυλλο που έγινε τραύμα
Ένα βρέφος το οποίο δεκαετίες αργότερα αποφάσισε να κινηθεί νομικά. Σε βάρος των Nirvana και της δισκογραφικής DGC. Οι αρχικές κατηγορίες; Child trafficking. Συγκεκριμένα, ο Spencer Elden -το βρέφος στο εξώφυλλο του Nevermind- μήνυσε το estate του Cobain, τον Dave Grohl, τον Krist Novoselic και τη DGC.
Μεταξύ άλλων, ανέφερε πως “ο Cobain επέλεξε την εικόνα που δείχνει τον Spencer -σα sex worker- να αρπάζει ένα χάρτινο δολάριο που κρέμεται από ένα αγκίστρι ψαρέματος, με τα γεννητικά όργανα του μωρού σε κοινή θέα“.
Η δικαστική διαμάχη που ακολούθησε ήταν ψυχοφθόρα για κάθε πλευρά. Οι δικηγόροι υπεράσπισης των Nirvana ανέφεραν μεταξύ άλλων ότι ο Elden “επένδυσε τρεις δεκαετίες της ζωής του κερδίζοντας χάρη στη φήμη του ως το Nirvana Baby, χρησιμοποιώντας το artwork αρκετές φορές, ενώ είχε τον τίτλο του album σε τατουάζ στο στήθος του“. Ανέφεραν ότι το album cover του Nevermind “αποπνέει αισθήματα απληστίας και αθωότητας“.
Ο δικαστής της υπόθεσης απέρριψε την μήνυση του Elden αλλά δεν απέκλεισε μελλοντικές προσφυγές. Ο Elden προχώρησε σε αρκετές προσπάθειες προσφυγής στα δικαστήρια. Εν τέλει, τον Σεπτέμβριο του 2022, ο δικαστής που είχε αναλάβει την υπόθεση ανέφερε πως η μήνυση θα έπρεπε να έχει γίνει εντός 10 ετών από την ημέρα ενηλικίωσης του θύματος.
Απέρριψε το αίτημα και κάθε μελλοντική προσφυγή. Η τελευταία ενημέρωση που υπήρξε στην υπόθεση ήταν ότι ο Spencer Elden σκοπεύει να προσφύγει στη Δικαιοσύνη ξανά στο μέλλον.
Η συγκεκριμένη πτυχή του Nevermind των Nirvana είναι χωρίς αμφιβολία η πλέον σημαντική. Έχουμε τη χρήση της φωτογραφίας ενός γυμνού βρέφους, σύμφωνα με τον Elden χωρίς τη συγκατάθεση των γονιών του και σίγουρα χωρίς τη συγκατάθεση του ίδιου.
Αν ζούσε ο Cobain…
Το ερώτημα που σίγουρα θα μείνει για πάντα αναπάντητο είναι το ακόλουθο: Τι θα έλεγε ο Kurt Cobain αν ζούσε; Κρίνοντας από το περιεχόμενο του Nevermind, μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι κατά πάσα πιθανότητα θα συμφωνούσε με τον Spencer Elden.
Βλέπετε, το στοιχείο που έκανε πραγματικά ξεχωριστό τον Kurt Cobain είναι αυτό που κάνει σπουδαίο και μοναδικό το Nevermind. Εν μέσω μιας δεκαετίας κατά την οποία η τοξικότητα της ροκ κουλτούρας ξεχείλιζε, ο Cobain πρόσφερε ένα album-Δούρειο Ίππο.
Όχι μόνο στον εαυτό του και στους δύο συνοδοιπόρους του, αλλά και στη μερίδα του κοινού που δε συνέδεε τη ροκ με σωματική και ψυχολογική κακοποίηση. Τους fans εκείνους που στη grunge είχαν βρει το δεκανίκι το οποίο στήριξε την παιδική και εφηβική τους ευθραυστότητα.
Οι πηγές έμπνευσης για ένα άτομο τόσο πολυσχιδές όσο ο Kurt Cobain, αμέτρητες. Δεν είναι υπερβολή σε κάθε αναφορά του ονόματός του να υπενθυμίζουμε πως η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων γύρω μας, παλεύει με την ψυχική νόσο.
Οι μορφές αλλάζουν, και η ένταση έκφρασής της φυσικά. Η κατακλείδα όμως είναι πως κάθε αναφορά στον Cobain αποτελεί ευκαιρία για να ανοίξει ξανά μια κουβέντα που δεν πρέπει ποτέ να κλείνει.
Η μουσική ως καθαρτήριο
Γραμμένο κατά κύριο λόγο από τον ίδιο, το Nevermind είναι γνωστό για το τεράστιο φάσμα συναισθημάτων που εκφράζει. Είναι ένα album σκοτεινό, χιουμοριστικό και σε ορισμένα σημεία, ενοχλητικό.
Περιλαμβάνει σχόλια κατά της άρχουσας τάξης, ισχυρά μηνύματα κατά του σεξισμού, καθώς και σχολιασμό γύρω από την απογοήτευση, την αποξένωση και τη χαμένη αγάπη. Το τελευταίο προκλήθηκε από τη διαλυμένη σχέση του Cobain με την Tobi Vail των Bikini Kill.
Γιατί αυτά είναι τόσο σημαντικά όμως; Γιατί κάνουν το Nevermind των Nirvana τόσο σπουδαίο; Η απάντηση είναι απλή και θα τη βρεις αν ψάξεις τα συρτάρια της ροκ ιστορίας των 90s. Αντίθετα με την ηδονιστική θεματολογία των ναρκωτικών και του σεξ της εποχής, το Nevermind ενεργοποίησε εκ νέου την ευαισθησία στο maintream rock.
Ο ίδιος ο Cobain είχε πει πως ο ήχος του δίσκου έχει πινελιές από Pixies, R.E.M., Smithereens και Melvins. Ένας ογκόλιθος του grunge ο οποίος εμπεριέχει τόση μουσική διαφορετικότητα ώστε να έχει κορυφαία τραγούδια διαφορετικών ηχοχρωμάτων. Τραγούδια που έχουν μείνει στην ιστορία ως ύμνοι.
Σπάει κάθε στεγανό που υπήρχε γύρω από τη grunge σκηνή και μετατρέπει το genre σε mainstream μουσικό ιδίωμα. Η σημασία αυτού του κατορθώματος θα υπερτονιστεί στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Η φήμη των Nirvana παρασέρνει μαζί της το ντεμπούτο των Pearl Jam, “Ten” που είχε κυκλοφορήσει έναν μήνα πριν.
Μιλάμε άλλωστε για το δίσκο ο οποίος “ανοίγει” με το -μακράν του δεύτερου- πιο δημοφιλές τραγούδι των Nirvana. Το “Smells Like Teen Spirit” δεν είναι απλώς κλαπατσίμπαλα, κοπάνημα και αόριστη, χαοτική εφηβική οργή. Με το… καλημέρα, το Nevermind αρπάζει τους Nirvana και τους εκτοξεύει στη στρατόσφαιρα της μουσικής βιομηχανίας.
Η grunge που έγινε δάσος
Ο μουσικός χείμαρρος που ονομάζεται Nevermind δεν σταμάτησε φυσικά σε κάτι τόσο απλό. Αρπάζοντας τη δάδα από τον πνευματικό “πρωτεργάτη” της grunge, Neil Young, οι Nirvana και ο Kurt Cobain υψώνουν το Nevermind ως πυλώνα.
Πάνω σε αυτόν, θα στηθεί ένα πλατό που θυμίζει χρωματιστό κήπο από κάποιον άλλον πλανήτη, σε ένα άλλο ηλιακό σύστημα. Σα χλωρίδα που βρίσκει τρύπα να αναδυθεί στον απαστράπτοντα ήλιο του Cobain, η grunge ανθίζει ραγδαία. Ο ορισμός του “In Bloom“, δεύτερου τραγουδιού του δίσκου.
Μετατρέπεται σε δάσος μέσα στο οποίο οι γυναίκες μουσικοί αποκτούν λόγο. Στεντόρια φωνή που αρχίζει σαν καλοακονισμένο καλέμι να σπάει τα τείχη τοξικότητας, ναρκωτικών και κακοποίησης. Το πλατό που είχε γίνει πλέον γιγάντιο δάσος, όπως και ο Cobain στη διάρκεια της ζωής του, υποδεχόταν κάθε καλεσμένο.
Δεν υπάρχει πιο ταιριαστός τίτλος από το “Come As You Are” για να συνοψίσει το “πολίτευμα” της μουσικής κοινότητας που χτίστηκε. Από το ευλαβικά φροντισμένο χώμα, punk συγκροτήματα ξεπροβάλλουν στην επιφάνεια. Η punk κουλτούρα βρίσκει πρόσφορο έδαφος χάρη στο Nevermind και εκρήγνυται.
Μα μπορούν όλα να είναι τόσο ρόδινα; Όχι. Όχι για πάντα τουλάχιστον. Η φρικτή (;) πραγματικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης σχεδόν επιβάλει την άφεση κάθε ελπίδας στα χέρια κάποιου ανώτερου όντος.
Κάπως έτσι γεννιέται το τέταρτο single του Nevermind, “Lithium“. Ο συγγραφέας των Nirvana, Michael Azzerad, έχει περιγράψει τα lyrics του τραγουδιού ως “μια ανανέωση του ορισμού του Μαρξ για τη θρησκεία ως όπιο των λαών“.
“Ένας νεαρός άνδρας, έχοντας χάσει τη σύντροφό του και τους φίλους του, εγκλωβίζεται στους συλλογισμούς του εαυτού του. Αποφασίζει να βρει τον Θεό πριν αυτοκτονήσει. Είναι δύσκολο για εμένα να καταλάβω τη… μέγγενη της θρησκείας, αλλά μπορώ να την εκτιμήσω κιόλας. Οι άνθρωποι χρειάζονται τέτοια ελαττώματα“. Έτσι μιλάει για τα lyrics του τραγουδιού ο Kurt Cobain στη βιογραφία των Nirvana, “Come As You Are: The Story of Nirvana“, που υπογράφει ο Azzerad.
Κάθε τραγούδι του Nevermind αποπνέει στην ολότητά του τον χαρακτήρα του Kurt Cobain. Ο τίτλος του δίσκου αποτελεί έναν καυστικό, λακωνικό σχολιασμό στην απάθεια της κοινής γνώμης για το Operation: Desert Storm. Δηλαδή, για τον Πόλεμο του Κόλπου, όταν ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος και Κουβέιτ εισέβαλαν στο Ιράκ.
Αντιλαμβάνεται κανείς, τρεις δεκαετίες και “βάλε” αργότερα, πως η Μουσική δεν είναι απλώς γρατζουνιές σε όργανα και τυχαίοι ήχοι φωνητικών. Ούτε random στίχοι που θα “πουλήσουν”. Ούτε τότε ήταν έτσι, ούτε τώρα, ούτε στο μέλλον.
Η Μουσική αποτελεί μια από τις Κιβωτούς σωτηρίας του ανθρώπου από τον εαυτό του. Του Kurt Cobain από τον εαυτό του, της grunge από την τοξικότητα που στιγμάτισε τη ροκ. Αν τα 13 τραγούδια του Nevermind των Nirvana δεν μπορούν να θεωρηθούν μέρος του σκαριού αυτής της Κιβωτού, τότε από κάπου μπάζει νερά.
Από το Lithium στο Batman
Το να χαρίζεται, για παράδειγμα, η συγκλονιστική μελωδία και τα lyrics του “Something In The Way” στο Batman του Matt Reeves. Να εμπλουτίζεται η ιστορία ενός υπερήρωα ο οποίος αναδεικνύει ανά τις δεκαετίες τα “ελαττώματα” του ανθρώπου όπως τα περιέγραψε ο Cobain στο Lithium. Αυτό, δεν είναι μια θαυμάσια ιστορία για το πόσοι τρόποι υπάρχουν ένα μουσικό μνημείο να εμπλουτίσει άλλες Τέχνες;
Στην ουσία, το Nevermind δεν έφυγε ποτέ από την επικαιρότητα. Ούτε η επικαιρότητα κατόρθωσε να ξεφύγει από όσα αναδεικνύει. Ο δίσκος θα αποτελεί στο διηνεκές μια ιστορία γραμμένη σε ένα ανθίζον δάσος γεμάτο με αγάπη, αντι-σεξισμό, στοργή, αλλά και ερωτική απογοήτευση και οργή.
Ένα δάσος το οποίο περιλαμβάνει αμέτρητα έργα τέχνης. Και το οποίο, όπως και τα πραγματικά δάση, οφείλουμε να προστατεύουμε αδέκαστα. Αν δεν το πράξουμε, έστω και στο νήμα, το μόνο που θα μας απομένει θα είναι ένα αδιάφορο, βαριεστημένο… nevermind.