Το φιλμ νουάρ του 20ού αιώνα γεννήθηκε μέσα από ασπρόμαυρες σκιές, καπνό τσιγάρων και αστυνομικές ιστορίες γεμάτες μοιραίες φιγούρες. Η μετεξέλιξή του στον 21ο αιώνα βρήκε έναν από τους σημαντικότερους συνεχιστές στο πρόσωπο του David Fincher. Ο Αμερικανός σκηνοθέτης πήρε τα κλασικά στοιχεία του είδους – μυστήριο, ηθική ασάφεια, σκληρούς ήρωες – και τα επαναπροσδιόρισε μέσα από την οπτική ενός δημιουργού που αγαπά το σκοτάδι, την εμμονή και τον ψυχολογικό έλεγχο.
Η συμβολή του Fincher στο μοντέρνο νουάρ είναι εμφανής ήδη από το “Se7en” (1995). Η ιστορία των δύο ντετέκτιβ που κυνηγούν έναν serial killer βασισμένο στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα αποτελεί υπόδειγμα σκοτεινής αφήγησης. Η ταινία τοποθετείται σε μια πόλη χωρίς όνομα, βυθισμένη στη βροχή και στη διαφθορά. Ο θεατής δεν παρακολουθεί μόνο έναν αστυνομικό γρίφο αλλά μια κατάδυση στην ανθρώπινη απελπισία. Το φινάλε της, ωμό και αμείλικτο, καθιέρωσε τον Fincher ως δημιουργό που δεν φοβάται να σοκάρει χωρίς να χάνει την ουσία.
Ακολούθησε το “Fight Club“, που σε πρώτο επίπεδο μπορεί να μοιάζει με σάτιρα της καταναλωτικής κοινωνίας, αλλά στη δομή του θυμίζει ψυχολογικό νουάρ. Ο αφηγητής χωρίς όνομα, η αλληγορική φιγούρα του Tyler Durden και το παιχνίδι με την ταυτότητα εντάσσονται στη μακρά παράδοση των αμφίσημων ηρώων. Η βία, η αποξένωση και η διάλυση της λογικής φέρνουν στο προσκήνιο έναν κόσμο όπου το καλό και το κακό δεν ξεχωρίζουν εύκολα. Ο Fincher μετατρέπει το νουάρ σε κοινωνικό σχόλιο για την κρίση της ανδρικής ταυτότητας.
Η συμβολή του όμως αποτυπώνεται ακόμη πιο καθαρά στο “Zodiac”. Σε αυτή την ταινία, ο Fincher αφήνει στην άκρη το εκρηκτικό στυλ και χτίζει μια ιστορία γύρω από την εμμονή της αναζήτησης της αλήθειας. Η ταινία ακολουθεί δημοσιογράφους και αστυνομικούς που αφιερώνουν τη ζωή τους στην προσπάθεια να ταυτοποιήσουν τον Zodiac killer. Ο ρυθμός είναι αργός, γεμάτος λεπτομέρειες, σχεδόν δημοσιογραφικός. Κι όμως, το αίσθημα σκοτεινιάς και αβεβαιότητας παραμένει καθαρά νουάρ. Η αλήθεια δεν αποκαλύπτεται ποτέ ολοκληρωτικά και οι ήρωες χάνονται στην ίδια τους την εμμονή.
Ο Fincher δεν περιορίστηκε στα εγκλήματα του παρελθόντος. Στο “Gone Girl”, μετέφερε το νουάρ στη σύγχρονη αμερικανική επαρχία, μέσα σε ένα γάμο που μετατρέπεται σε εφιάλτη. Ο Ben Affleck και η Rosamund Pike ερμηνεύουν δύο χαρακτήρες που παίζουν ρόλους τόσο ο ένας στον άλλον όσο και στα μάτια των μέσων ενημέρωσης. Εδώ, το νουάρ στοιχείο δεν είναι ένας σκοτεινός δρόμος αλλά η δημόσια εικόνα, η χειραγώγηση της κοινής γνώμης και οι ψυχολογικές μάσκες. Ο Fincher έδειξε ότι το νουάρ μπορεί να προσαρμοστεί σε ένα κόσμο social media και τηλεοπτικών talk shows.
Το κοινό χαρακτηριστικό σε όλες αυτές τις ταινίες είναι η εμμονή του Fincher με τον έλεγχο της εικόνας. Οι εκατοντάδες λήψεις που ζητά από τους ηθοποιούς, η αυστηρή χρωματική παλέτα και η χρήση ψηφιακής τεχνολογίας δίνουν στις ιστορίες του μια κλινική καθαρότητα. Το αποτέλεσμα είναι κόσμος που μοιάζει πραγματικός αλλά και απόκοσμος, γεμάτος ασφυκτική ατμόσφαιρα. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται η ουσία του σύγχρονου νουάρ: η αίσθηση ότι η πραγματικότητα είναι πιο σκοτεινή από κάθε φαντασία.
Ο Fincher δεν περιορίστηκε στον κινηματογράφο. Στην τηλεόραση, το “Mindhunter” αποτυπώνει με λεπτομέρεια τη γέννηση της εγκληματολογικής ψυχολογίας. Η σειρά ακολουθεί πράκτορες του FBI που αναλύουν serial killers για να κατανοήσουν τα κίνητρά τους. Η προσέγγιση αυτή ενισχύει το νουάρ υπόβαθρο, μεταφέροντας το σκοτάδι από τα σοκάκια της πόλης στα γραφεία του κράτους και στις ανακρίσεις.
Η επιρροή του Fincher στο είδος είναι καθοριστική. Ενώ οι ταινίες του δεν εντάσσονται πάντα στην κλασική κατηγορία του νουάρ, το πνεύμα τους συνεχίζει την παράδοση: ήρωες που κυνηγούν απρόσιτες αλήθειες, κοινωνίες γεμάτες υποψία και μια αφήγηση που κρατά το κοινό σε διαρκή αγωνία. Ο όρος «αρχιτέκτονας» ταιριάζει στον Fincher γιατί κάθε έργο του μοιάζει με προσεκτικά χτισμένο οικοδόμημα. Οι λεπτομέρειες, η πειθαρχία στο γύρισμα και η προσοχή στον ήχο και στο φως δημιουργούν έναν ενιαίο κόσμο. Σε αυτό τον κόσμο, οι χαρακτήρες παλεύουν όχι μόνο με εξωτερικές απειλές αλλά και με τις ίδιες τους τις αδυναμίες.
Το σύγχρονο νουάρ δεν χρειάζεται πάντα μοιραίες γυναίκες ή ντετέκτιβ με καμπαρντίνα. Στον κινηματογράφο του Fincher, το σκοτάδι υπάρχει παντού: σε έναν υπολογιστή γεμάτο μυστικά, σε έναν γάμο που καταρρέει ή σε έναν δολοφόνο που δεν αποκαλύπτεται ποτέ. Η συμβολή του είναι ότι έδειξε πως το νουάρ δεν είναι παλιό είδος, αλλά ζωντανή μορφή αφήγησης, ικανή να αντικατοπτρίζει τις πιο κρυφές πτυχές της σύγχρονης κοινωνίας.
