Το 2004, ο Mel Gibson παρουσίασε μια από τις πιο ακραίες και διχαστικές ταινίες της νέας χιλιετίας. Το The Passion of the Christ δεν ήταν ένα ακόμη βιβλικό δράμα· ήταν ένα αιματοβαμμένο πείραμα, μια προσωπική διακήρυξη πίστης και ενοχής. Ο κόσμος παρακολούθησε έναν κινηματογραφικό σταυρό, τόσο ρεαλιστικό, που πολλοί ένιωσαν τον πόνο να περνά μέσα από την οθόνη.
Το box office επιβεβαίωσε πως υπήρχε ακροατήριο για ταινίες θρησκευτικού περιεχομένου, εφόσον ήταν αρκετά προκλητικές.
Η ταινία ακολουθεί τις τελευταίες δώδεκα ώρες της ζωής του Ιησού. Ο Gibson εστίασε σχεδόν αποκλειστικά στον σωματικό πόνο και τη βία. Κάθε μαστίγωμα, κάθε πτώση, κάθε καρφί μεταφέρεται με κλινική ακρίβεια. Η χρήση αραμαϊκών και λατινικών ενισχύει το αίσθημα απόστασης από τη σημερινή εποχή, αλλά και της αυθεντικότητας. Ο Jim Caviezel ερμηνεύει τον Ιησού με ένταση, σχεδόν σαν να εξιλεώνεται και ο ίδιος για κάτι που δεν λέγεται.
Η παραγωγή είχε ελάχιστη υποστήριξη από τα στούντιο. Ο Gibson χρηματοδότησε ο ίδιος την ταινία με πάνω από 30 εκατομμύρια δολάρια. Αρνήθηκε να τη γυρίσει στα αγγλικά και απέρριψε κάθε παρέμβαση στο μοντάζ. Τα γυρίσματα έγιναν στην Ιταλία και οι περισσότερες σκηνές βίας ήταν πραγματικές, όχι ψηφιακές. Ο Caviezel χτύπησε δύο φορές από λάθος στα γυρίσματα και υπέστη υποθερμία. Οι συνθήκες γυρίσματος έγιναν μέρος του μύθου της ταινίας, σχεδόν σαν προσκύνημα.
Η επιτυχία ήταν τεράστια. Με προϋπολογισμό περίπου 30 εκατομμύρια, η ταινία απέφερε πάνω από 600 εκατομμύρια παγκοσμίως. Το box office επιβεβαίωσε πως υπήρχε ακροατήριο για ταινίες θρησκευτικού περιεχομένου, εφόσον ήταν αρκετά προκλητικές. Ταυτόχρονα, πυροδότησε θύελλα αντιδράσεων. Πολλοί θεολόγοι και κριτικοί χαρακτήρισαν την ταινία αντισημιτική. Η απεικόνιση των Εβραίων αρχιερέων ως υπεύθυνων για τον θάνατο του Χριστού προκάλεσε αντιδράσεις από εβραϊκές οργανώσεις. Άλλοι την κατηγόρησαν για υπερβολική χρήση βίας και φετιχισμό του μαρτυρίου.
Το The Passion of the Christ άλλαξε τον τρόπο που απεικονίζεται ο Ιησούς· όχι ως σοφός δάσκαλος, αλλά ως θύμα και πολεμιστής της πίστης.
Η Καθολική Εκκλησία τη στήριξε, χωρίς επίσημη έγκριση από το Βατικανό. Πολλοί ιερείς τη χρησιμοποίησαν σε κηρύγματα και προβολές για τη Μεγάλη Εβδομάδα. Στον Ορθόδοξο κόσμο, η αποδοχή υπήρξε πιο συγκρατημένη. Οι παραδοσιακές εικόνες του Πάθους διαφέρουν από τη ρεαλιστική, σχεδόν κινηματογραφική απεικόνιση του Gibson.
Η επιρροή της φάνηκε σύντομα. Δημιουργοί θρησκευτικών θεατρικών έργων και κινηματογράφου άρχισαν να μιμούνται τον τόνο και το ύφος της. Έκτοτε, πολλές χριστιανικές παραγωγές δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στο σώμα και τον πόνο, όχι μόνο στο μήνυμα. Το The Passion of the Christ άλλαξε τον τρόπο που απεικονίζεται ο Ιησούς· όχι ως σοφός δάσκαλος, αλλά ως θύμα και πολεμιστής της πίστης.
Η χρήση της βίας δεν είναι απλώς αισθητική επιλογή. Ο Gibson, βαθιά επηρεασμένος από την καθολική θεολογία του πόνου και της εξιλέωσης, ήθελε να κάνει τον θεατή να νιώσει. Η σιωπή του Ιησού, οι σκηνές με τη μητέρα του, η αργή κίνηση των γεγονότων δημιουργούν ένα σχεδόν λειτουργικό αποτέλεσμα. Η ταινία μοιάζει περισσότερο με μυστήριο παρά με αφήγηση.
O Gibson επέμεινε πως η πίστη δεν είναι ευκολία αλλά δοκιμασία.
Ταυτόχρονα, αποτέλεσε αντικείμενο πολιτικών ερμηνειών. Πολλοί σχολιαστές είδαν στο Passion μια εθνικιστική διάσταση, όπου ο Χριστός παρουσιάζεται ως μοναχικός ήρωας ενάντια σε μια διεφθαρμένη κοινωνία. Στη σύγχρονη χριστιανική τέχνη, η ταινία επανέφερε το πάθος ως κυρίαρχο θέμα. Μετά από δεκαετίες όπου η πίστη παρουσιαζόταν μέσα από χαμόγελα και ελπίδα, ο Gibson επανέφερε τον σταυρό, το αίμα, τη σιωπή. Επέμεινε πως η πίστη δεν είναι ευκολία αλλά δοκιμασία.
Το Passion έφερε ξανά στο προσκήνιο τη θεολογική διαμάχη για το πώς πρέπει να απεικονίζεται ο Χριστός. Πρέπει η εικόνα να παραμένει συμβολική ή να γίνεται κυριολεκτική; Ο Gibson επέλεξε το δεύτερο. Οι συνέπειες αυτής της επιλογής ακόμα συζητούνται. Οι περισσότεροι ηθοποίοι που υποδύθηκαν τον Ιησού του έδιναν έναν αέρα αγιοσύνης και απόστασης. Ο Caviezel έδωσε στο πρόσωπό του ανθρώπινη ευθραυστότητα. Οι πληγές του δεν είναι συμβολικές· είναι σάρκα, αίμα, οστά. Αυτό το στοιχείο μετατόπισε την αισθητική του Χριστού στον δυτικό πολιτισμό.
Καθώς κάθε χρόνο πλησιάζει η Μεγάλη Εβδομάδα, η ταινία προβάλλεται ξανά. Κάθε φορά, προκαλεί την ίδια αντίδραση: δέος, ενόχληση, συγκίνηση, αποστροφή. Δεν υπάρχει ουδέτερη στάση απέναντι σε αυτή την ταινία. Το The Passion of the Christ δεν ζητά να γίνει κατανοητό. Ζητά να βιωθεί. Με τα μάτια ανοιχτά και το στομάχι σφιγμένο.
Κανείς δεν ξέρει πότε θα κυκλοφορήσει το πολυσυζητημένο sequel που υποσχέθηκε ο Gibson. Όμως η πρώτη ταινία παραμένει ένα φαινόμενο. Όχι γιατί είναι τέλεια, αλλά γιατί χτυπά σε ένα σημείο πέρα από την τέχνη. Στο κέντρο της πίστης. Εκεί όπου ο πόνος και η ελπίδα γίνονται αχώριστα.