Όταν το “Dark Water” του Walter Salles βγήκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους τον Ιούλιο του 2005, μπήκε αμέσως στο ρεύμα των J-horror remake που κυκλοφορούσαν σωρηδόν εκείνη την εποχή. Επί της ουσίας, ήταν άλλη μία περίπτωση όπου το Χόλιγουντ πήρε μια ιαπωνική ιστορία τρόμου και την πέρασε από το δικό του φίλτρο. Κι όμως, αρκετά χρόνια μετά, αυτή η ταινία εξακολουθεί να μένει χαραγμένη στο μυαλό. Όχι επειδή μας έκανε να χάσουμε τον ύπνο μας. Το “Dark Water” πάει αλλού: χτίζει την ανατριχίλα σιγά-σιγά, πατά πάνω στον συμβολισμό και, τελικά, κουβαλά μια ανατριχιαστική σύμπτωση – όταν η τραγωδία της Elisa Lam άρχισε να θυμίζει κομμάτι της ίδιας της ιστορίας του.
Το φάντασμα του παρελθόντος της Dahlia
Επιφανειακά, το αμερικανικό Dark Water είναι μια ταινία με στοιχειωμένα δωμάτια. Η Jennifer Connelly παίζει τη Dahlia, μια μητέρα που έχει μόλις χωρίσει και προσπαθεί να κρατήσει την επιμέλεια της κόρης της, Ceci. Ψάχνοντας απεγνωσμένα για ένα οικονομικό σπίτι στη Νέα Υόρκη, μετακομίζει σε ένα παρατημένο πολυώροφο στο Roosevelt Island. Εκεί, μια υγρασία στην οροφή και μερικά παράξενα περιστατικά αρχίζουν γρήγορα να παίρνουν πιο σκοτεινή τροπή. Το διαμέρισμα είναι φτηνό επειδή κουβαλά κάτι σκοτεινό, όμως η Dahlia δεν έχει επιλογές – είναι μια μητέρα που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της, ψυχικά εξαντλημένη, παλεύοντας να κρατήσει το παιδί της μέσα σε ένα σύστημα που την πιέζει από παντού.
Ο τρόμος στο “Dark Water” λειτουργεί αργά και από μέσα προς τα έξω. Το φάντασμα που εμφανίζεται δεν είναι μόνο το νεκρό κορίτσι στον πάνω όροφο, αλλά και το ίδιο το παρελθόν της Dahlia – η παραμέληση που έχει βιώσει, οι φόβοι εγκατάλειψης που κουβαλά και οι κοινωνικές πιέσεις που την φέρνουν όλο και πιο κοντά στην κατάρρευση. Ο Walter Salles, γνωστός από ταινίες όπως το “Central Station” και το “The Motorcycle Diaries”, σκηνοθετεί με αυτοσυγκράτηση. Η εικόνα, βουτηγμένη σε σκοτεινά γκρι και καφέ, κάνει το διαμέρισμα να θυμίζει μυαλό που αρχίζει να λυγίζει και ο λεκές στο ταβάνι φουσκώνει σαν να είναι κάτι άρρωστο.
Το “Dark Water”, ουσιαστικά, δεν προσπαθεί να σε τρομάξει με την πλοκή του, αλλά με το αναπόφευκτο. Με τις θυσίες που καλούνται να κάνουν οι γυναίκες, τα συστημικά κενά που τις ρίχνουν στο κενό και το τίμημα που πληρώνουν όταν προσπαθούν να κάνουν τα πάντα σωστά. Η ερμηνεία της Jennifer Connelly είναι συγκρατημένη, η Dahlia της ξεχωρίζει μέσα από την εξάντληση, τη σύγχυση και την απόγνωση. Ο τρόμος λειτουργεί γιατί ο φόβος της μοιάζει αληθινός, όχι εξαιτίας κάποιου φαντάσματος, αλλά γιατί ξέρουμε καλά τι μπορεί να προκαλέσει μια διαμάχη για επιμέλεια, η μοναξιά και η οικονομική πίεση σε έναν άνθρωπο που είναι ήδη στα όριά του.
Η πρωτότυπη ταινία του Hideo Nakata
Όλα αυτά, όμως, δεν ήταν κάτι καινούργιο. Η αμερικανική ταινία είναι remake του “Honogurai mizu no soko kara” του Hideo Nakata (που σημαίνει κυριολεκτικά “Από τα βάθη του σκοτεινού νερού”), το οποίο κυκλοφόρησε στην Ιαπωνία το 2002. Σε εκείνη την εκδοχή, η Hitomi Kuroki υποδύεται τη Yoshimi, μια ανύπαντρη μητέρα που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα ανάμεσα σε νομικές διαμάχες, χαμηλόμισθη δουλειά και μια κόρη που παλεύει να προστατεύσει. Και στις δύο ταινίες, το νερό λειτουργεί σαν μεταφορά για το καταπιεσμένο τραύμα και την ανησυχία της μητέρας. Όμως το ιαπωνικό πρωτότυπο κουβαλά και ένα βαθύτερο πολιτισμικό φορτίο: το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία, την καχυποψία των θεσμών απέναντι στις γυναίκες σε υποθέσεις επιμέλειας και την έννοια του onnen – μιας μνησικακίας τόσο δυνατής που συνεχίζει να δρα και μετά τον θάνατο.
Στην εκδοχή του Nakata, τα φαντάσματα εκφράζουν μια βαθιά συναισθηματική και κοινωνική φθορά. Το κορίτσι-φάντασμα με το κίτρινο αδιάβροχο είναι η μορφή που παίρνει η αδιαφορία μιας κοινωνίας που ξεχνά τους πιο ευάλωτους. Στο πρωτότυπο, το νερό είναι σύμβολο μετάβασης ανάμεσα σε κόσμους – ζωή και θάνατο, μνήμη και λήθη. Γι’ αυτό και τόσες ιαπωνικές ταινίες τρόμου περιστρέφονται γύρω από την υγρασία, τη βροχή, την ομίχλη και τις διαρροές: όλα όσα φέρνουν την ατμόσφαιρα πιο κοντά στο υποσυνείδητο.
Η αμερικανική εκδοχή κάνει την ψυχολογική διάσταση πιο ξεκάθαρη, ενώ η ιαπωνική την αφήνει να σιγοβράζει στο παρασκήνιο. Η καθοδική πορεία της Yoshimi είναι λιγότερο δραματική, αλλά ασκεί μια ασφυκτική πίεση. Το πιο ουσιαστικό, όμως, είναι πως το πρωτότυπο δεν κλείνει με κάποια ανατροπή, αλλά με μια πράξη βαθιάς ηθικής: τη μητέρα που φτάνει στη μέγιστη θυσία για χάρη του παιδιού της. Και στις δύο ταινίες, η μητέρα διαλέγει την ασφάλεια του παιδιού της αντί για την ψυχική της ισορροπία, αντί για τη δική της ζωή. Ο τρόμος υποχωρεί και αφήνει χώρο στη μελαγχολία. Η υπερφυσική λογική μοιάζει με έναν άλλο τρόπο να ειπωθεί η αλήθεια: ο πόνος ζητά να τον αναγνωρίσεις, και κάποια φαντάσματα δεν ησυχάζουν αν δεν τα αγαπήσεις.
Η Elisa Lam και το Cecil Hotel
Ωστόσο, ήταν το 2013 όταν το “Dark Water” -και στις δύο εκδοχές του- άρχισε να αποκτά μια ανατριχιαστική σύνδεση με την πραγματικότητα. Εκείνη τη χρονιά, μια 21χρονη Καναδή φοιτήτρια με το όνομα Elisa Lam εξαφανίστηκε ενώ διέμενε στο διαβόητο Cecil Hotel, στο κέντρο του Los Angeles. Οι κάμερες ασφαλείας την κατέγραψαν μέσα σε έναν ανελκυστήρα, να πατάει αλλεπάλληλα κουμπιά, να κινείται περίεργα, να μοιάζει σαν να μιλάει σε κάποιον που δεν φαίνεται, και έπειτα να βγαίνει από το ασανσέρ και να εξαφανίζεται.
Δεκαεννέα μέρες μετά την εξαφάνισή της, το σώμα της Elisa βρέθηκε μέσα σε μια δεξαμενή νερού στην ταράτσα του κτιρίου. Οι επισκέπτες του ξενοδοχείου είχαν αρχίσει να παραπονιούνται για χαμηλή πίεση, αποχρωματισμένο νερό και περίεργη γεύση. Οι ομοιότητες με το “Dark Water” ήταν δύσκολο να αγνοηθούν: μια νεαρή γυναίκα, ένα κτίριο με βαρύ κλίμα, ανεξήγητη συμπεριφορά μέσα σε ανελκυστήρα και μία σορός που εντοπίζεται στην παροχή νερού.
Ξέσπασαν θεωρίες συνωμοσίας. Κάποιοι είδαν στην ταινία μια προειδοποίηση που είχε προβλέψει όσα έγιναν. Άλλοι έβλεπαν σημάδια παντού – από ένα τεστ φυματίωσης που έγινε την ίδια περίοδο και ονομαζόταν LAM-ELISA, μέχρι φήμες για υπερφυσικές παρουσίες που στοιχειώνουν το Cecil Hotel. Η σειρά “Crime Scene: The Vanishing at the Cecil Hotel” του Netflix προσπάθησε να βάλει τα πράγματα σε τάξη. Ο σκηνοθέτης Joe Berlinger στάθηκε στην πραγματική τραγωδία που χάθηκε πίσω από τον διαδικτυακό θόρυβο.
Η Elisa Lam είχε ιστορικό διπολικής διαταραχής. Ο θάνατός της αποδόθηκε σε ατύχημα από πνιγμό, σε συνδυασμό με επεισόδια μανίας. Όμως ο μύθος συνέχισε να κυκλοφορεί, κυρίως γιατί η πραγματική τραγωδία δεν φάνηκε αρκετά συγκλονιστική για το διαδίκτυο: μια νεαρή γυναίκα, μόνη, μέσα σε ένα σύστημα που καταρρέει, εξαφανίζεται μέσα από τις ρωγμές. Αυτή η εκδοχή δεν έγινε τόσο δημοφιλής όσο οι ιστορίες με φαντάσματα.
Το “Dark Water” ως κοινωνικό σχόλιο
Η σύνδεση με το “Dark Water” παραμένει μια υποσημείωση που κάνει την ταινία να μοιάζει πιο ανατριχιαστική εκ των υστέρων. Δεν μιλάμε πια για καθαρή φαντασία. Το φάντασμα στο διαμέρισμα, οι σταγόνες από το ταβάνι, το κορίτσι που κανείς δεν παρατήρησε μέχρι που ήταν αργά – όλα αυτά ηχούν σαν κομμάτια της ιστορίας της Elisa. Και τα κτίρια, είτε υπαρκτά είτε βγαλμένα από σενάριο, στέκονται σαν σύγχρονες κατακόμβες για τις γυναίκες που χάνονται μπροστά σε όλους.
Ίσως γι’ αυτό το “Dark Water” να έχει αντέξει τόσο. Όχι γιατί είναι η πιο τρομακτική ταινία της εποχής της, αλλά γιατί δείχνει έναν τρόμο που είναι πραγματικός: τον τρόπο που η κοινωνία φέρεται σε ανθρώπους που βρίσκονται στα όριά τους. Είτε στο Τόκιο είτε στη Νέα Υόρκη, σε μια αίθουσα δικαστηρίου ή σε ένα πλημμυρισμένο διαμέρισμα, το ερώτημα είναι πάντα το ίδιο: Τι γίνεται όταν κανείς δεν ακούει; Τελικά, το “Dark Water” δεν μιλά για κάποιο φάντασμα. Μιλά για όλα εκείνα που μας βαραίνουν – τον πόνο, την ενοχή, την παραμέληση, τη μοναξιά – και για το τίμημα της προσπάθειας να προστατεύσεις ένα παιδί σε έναν κόσμο που χτυπά τους πιο ευάλωτους. Δεν πρόκειται μόνο για τρόμο. Είναι κάτι σαν επικήδειος με τρεχούμενο νερό.
