Dia de los Muertos: 8 αλήθειες για τη Μέρα των Νεκρών
Αν γνωρίζουμε ένα πράγμα για το Dia de los Muertos, είναι πως ΔΕΝ είναι το Halloween του Μεξικό. Παρότι σχετίζονται, οι δυο ετήσιες γιορτές διαφέρουν σημαντικά. Τόσο σε επίπεδο παράδοσης, όσο και στον τόνο τους. Το Halloween είναι μια νύχτα τρόμου και κακού, η Μέρα των Νεκρών ξεδιπλώνεται σε διάρκεια δυο ημερών γεμάτων χρώμα και εορτασμών για τη ζωή. Η θεματολογία μπορεί να αφορά στον θάνατο, αλλά σκοπός είναι να εκφραστεί η αγάπη. Και κυρίως, ο σεβασμός για αυτούς που έχουν φύγει από τη ζωή. Σε πόλης και κωμοπόλεις του Μεξικό, ο κόσμος φοράει funky makeup και κοστούμια, διοργανώνει παρελάσεις και πάρτι, τραγουδάει και χορεύει, και κάνει προσφορές στους ανθρώπους που έχει χάσει.
Οι τελετές ξεχειλίζουν συμβολισμό. Όσο περισσότερα καταλαβαίνει κανείς για αυτό το φεστιβάλ αισθήσεων, τόσο το εκτιμά. Το DEPART παρουσιάζει 8 αλήθειες για το Dia de los Muertos.
Η έννοια «μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς» δεν περιορίζεται πια σε υλικά μνημεία και συλλογές αντικειμένων. Περιλαμβάνει ζωντανές εκφράσεις κουλτούρας -παραδόσεις- που περνούν από γενιά σε γενιά. Το 2008, η UNESCO αναγνώρισε τη σημασία του Dia de los Muertos, προσθέτοντάς το στη λίστα της με τίτλο «Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας».
Η Μέρα των Νεκρών γιορτάζεται εδώ και πολλές χιλιετίες και ξεκίνησε από τους Ατζέκους, τους Toltec, και άλλους Nahua, που θεωρούσαν πως το να θρηνείς τους νεκρούς είναι ασέβεια. Ο θάνατος για αυτές τις φυλές ήταν μια φυσική φάση της ζωής. Θεωρούσαν ότι οι νεκροί είναι μέλη της κοινωνίας και παραμένουν ζωντανοί μέσω αναμνήσεων και πνεύματος. Στη Dia de los Muertos, επέστρεφαν προσωρινά στη Γη. Σήμερα, η γιορτή είναι μια μίξη εορτασμού των φυλών αυτών και Χριστιανικών εορτών παράλληλα.
Το επίκεντρο του εορτασμού του είναι οι βωμοί. Γνωστοί ως ofrenda, χτισμένοι σε σπίτια και νεκροταφεία. Δεν είναι βωμοί λατρείας αλλά μνημεία που υποδέχονται τις ψυχές των νεκρών πίσω στη Γη, σύμφωνα με το θρύλο του Dia de los Muertos. Αυτοί οι βωμοί είναι γεμάτοι με προσφορές. Από νερό και φαγητό, μέχρι φωτογραφίες αγαπημένων προσώπων, και ένα κερί για κάθε νεκρό συγγενή.
Αν ο νεκρός είναι παιδί, ίσως βρει κανείς και παιχνίδια στα ofrendas. Τα νεκρολούλουδα (marigolds) είναι τα λουλούδια που χαρακτηρίζουν τη γιορτή αυτή, και στολίζουν τους βωμούς υποδοχής των νεκρών. Καμένο ρετσίνι χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει μια όμορφη μυρωδιά και αίσθηση προσευχής.
Calavera σημαίνει «κρανίο». Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, η λέξη χρησιμοποιούταν για να περιγράψει μικρά, χιουμοριστικά ποιήματα, που συχνά εμφανίζονταν σε εφημερίδες της εποχής σε ανακοινώσεις θανάτων. Αυτά τα ποιήματα έγιναν κεντρικό κομμάτι του Μέρας των Νέκρων και σήμερα παραμένουν σημαντικό μέρος της γιορτής. Οι Μεξικάνοι διαβάζουν χιουμοριστικούς επικήδειους στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τους δημοσιεύουν σε εφημερίδες και άλλα έντυπα.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Jose Guadalupe Posada, γνωστός καρτουνίστας και λιθογράφος από το Μεξικό, δημιούργησε μια χαλκογραφία για να συνοδεύσει τα calaveras. Έντυσε την προσωποποίηση του θανάτου που σχεδίασε με γαλλικά ρούχα και την ονόμασε Calavera Garbancera. Αυτή ήταν μία αναφορά στις ευρωπαϊκές επιρροές της κουλτούρας του Μεξικό.
Το 1947 ο Diego Rivera συμπεριέλαβε το δημιούργημα του Posada στη διάσημη τοιχογραφία του “Dream of a Sunday Afternoon in Alameda Park“. Η σκελετωμένη φιγούρα του Posada φόρεσε ένα ψηλό γυναικείο καπέλο και ο Rivera έδωσε γυναικεία χαρακτηριστικά στη φιγούρα, ονομάζοντάς τη Catrina (σ.σ. πλούσιος στη μεξικάνικη slang). Σήμερα, η Calavera Catrina είναι το πιο γνωστό σύμβολο του Dia de los Muertos.
Το ταξίδι από τον κόσμο των νεκρών πίσω στη Γη σου ανοίγει την όρεξη. Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει ο θρύλος της Μέρας των Νεκρών. Αρκετές οικογένειες τοποθετούν το αγαπημένο φαγητό του αγαπημένου τους προσώπου που έχει φύγει από τη ζωή στο βωμό. Ζαχαρωτά κρανία δανεισμένα από τη ζαχαροπλαστική τέχνη της Ιταλίας του 17ου αιώνα συμπεριλαμβάνονται επίσης στις προσφορές φαγητού που γίνονται στους βωμούς.
Όπως έχουμε τονίσει αρχικά, η Μέρα των Νεκρών είναι μια γιορτή εξαιρετικά χαρούμενη. Είναι γεμάτη χορό και τραγούδι. Το να ντύνονται οι συμμετέχοντες σκελετοί είναι μέρος της χαράς αυτής. Ανθρώποι όλων των ηλικιών βάφουν τα πρόσωπά τους σαν σκελετούς και μιμούνται την Calavera Catrina, φορώντας εντυπωσιακά και φανταχτερά κοστούμια και φορέματα.
Ιδιαίτερα δημοφιλή στο Μεξικό, αυτά τα έργα τέχνης απαιτούν εξαιρετική τεχνική και το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Papel picado σημαίνει «τρυπημένο χαρτί» και αυτό περιγράφει άψογα το πως δημιουργούνται αυτά τα έργα. Καλλιτέχνες παίρνουν πολλά κομμάτια χαρτιού και τα τοποθετούν το ένα πάνω στο άλλο. Στη συνέχεια τρυπούν το χαρτί με σφυρί και μικρά καλέμια. Το papel picado δεν είναι μορφή τέχνης αποκλειστικά αφιερωμένη στο Dia de los Muertos, αλλά παίζει σημαντικό ρόλο στον εορτασμό της Μέρας των Νεκρών. Ο κόσμος τοποθετεί αυτά τα έργα στους βωμούς, και η τέχνη papel picado αντιπροσωπεύει τον άνεμο και το πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη ζωή.