Sex Pistols: God Save the Queen | Η μουσική που δεν ζήτησε άδεια για να ακουστεί
Το 1977, το “God Save the Queen” κυκλοφόρησε με στόχο να προκαλέσει. Οι Sex Pistols το έβγαλαν σε μια περίοδο που η χώρα ετοιμαζόταν για εορτασμούς. Συγκεκριμένα, εκείνη τη χρονιά η Βασίλισσα Ελισάβετ Β’ συμπλήρωνε 25 χρόνια στον θρόνο — μια επέτειος γνωστή ως Αργυρό Ιωβηλαίο, η οποία συνοδεύτηκε από παρελάσεις, εκδηλώσεις και τελετές σε όλη τη Βρετανία. Αντί να συμμετάσχει στο εθνικό κλίμα ενότητας, η μπάντα στόχευσε στο ίδιο το σύμβολο αυτής της ενότητας. Με στίχους επιθετικούς και εξώφυλλο που θύμιζε πολιτική αφίσα, το single μετατράπηκε σε σημείο έντασης ανάμεσα σε δύο κόσμους: αυτόν της εξουσίας και εκείνον που δεν αισθανόταν εκπροσωπούμενος από κανέναν. Παρά τη ραδιοφωνική απαγόρευση και τις επιθέσεις στον Τύπο, το τραγούδι κυκλοφόρησε ευρέως, αποδεικνύοντας ότι η πρόκληση δεν χρειάζεται έγκριση για να πετύχει.
Από την πρώτη στιγμή, οι Sex Pistols παρουσιάστηκαν λιγότερο ως μουσικό σχήμα και περισσότερο ως εστία πρόκλησης. Με το “Never Mind the Bollocks, Here’s the Sex Pistols” να μην έχει ακόμη κυκλοφορήσει, το “God Save the Queen” λειτούργησε ως η αρχική τους επίθεση. Η κυκλοφορία του άνοιξε μέτωπα σε μέσα ενημέρωσης, δισκοπωλεία και ακροατές. Οι Johnny Rotten, Steve Jones, Paul Cook και ο νέος μπασίστας Sid Vicious επέλεξαν να προκαλέσουν αντιδράσεις, να ενοχλήσουν και να τραβήξουν την προσοχή. Το κοινό δεν ήξερε αν έπρεπε να τους πάρει στα σοβαρά, όμως εκείνοι δεν άφησαν πολλά περιθώρια αδιαφορίας. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, είχαν ήδη αναστατώσει όλο το νησί.
Το πολιτικό κλίμα που του έδωσε δύναμη
Το τραγούδι δημιουργήθηκε σε μία εποχή όπου η Βρετανία αντιμετώπιζε βαθιά κρίση. Η οικονομία είχε κολλήσει, οι απεργίες πλήθαιναν και η ανεργία στους νέους ανέβαινε συνεχώς. Πολλοί ένιωθαν πως η καθημερινότητα στηριζόταν μόνο στην απογοήτευση. Η μοναρχία, σύμβολο σταθερότητας, έγινε στόχος όχι για κάτι που έκανε, αλλά για την απουσία της από τα προβλήματα της εποχής. Μέσα σε αυτά τα δεδομένα, το σύνθημα “no future” ήταν μία ψυχρή καταγραφή της κατάστασης.
Η μπάντα πήρε αυτό το κλίμα και το μετέτρεψε σε τραγούδι με ξεκάθαρη στόχευση. Η μπάντα στόχευσε στους ίδιους τους θεσμούς. Οι στίχοι παρουσίαζαν τη μοναρχία ως έναν θεσμό χωρίς νομιμοποίηση. Ο τίτλος του εθνικού ύμνου χρησιμοποιήθηκε ως ρεφρέν, και αυτό δεν έγινε τυχαία. Το μήνυμα ήταν φανερό και η αντίδραση άμεση. Το BBC και η Ανεξάρτητη Αρχή Ραδιοτηλεόρασης το απαγόρευσαν. Πολλά καταστήματα αρνήθηκαν να το διαθέσουν. Παρ’ όλα αυτά, οι πωλήσεις αυξάνονταν όσο αυξάνονταν και τα εμπόδια.
Τεχνητό χάος, πραγματικές συνέπειες
Η κυκλοφορία δεν έγινε στην τύχη. Η Virgin Records ανέλαβε τη μπάντα μετά από δύο χαμένες συνεργασίες με άλλες εταιρείες. Προγραμμάτισε την κυκλοφορία του single λίγο πριν ξεκινήσουν οι εορτασμοί για το Jubilee. Ο στόχος ήταν να προκαλέσουν όσο μεγαλύτερη αναστάτωση μπροούσαν. Ο McLaren, μάνατζερ του συγκροτήματος, καταλάβαινε τους μηχανισμούς των media καλύτερα από πολλούς δημοσιογράφους. Σκέφτηκε και οργάνωσε μια εμφάνιση πάνω σε πλοίο που θα περνούσε μπροστά από το Κοινοβούλιο στον Τάμεση. Δεν το είδε ως διαφημιστικό κόλπο. Για εκείνον, ήταν πράξη δημόσιας παρέμβασης με σαφές νόημα. Η αστυνομία διέκοψε την εκδήλωση. Έγιναν συλλήψεις. Παρ’ όλα αυτά, το βασικό μήνυμα είχε ήδη φτάσει στον κόσμο.
Παρά τα εμπόδια, το “God Save the Queen“ σημείωσε μεγάλες πωλήσεις. Και μάλιστα πολύ γρήγορα. Το τραγούδι έφτασε στη δεύτερη θέση του βρετανικού chart. Πολλοί όμως πιστεύουν ότι εκείνη την εβδομάδα είχε τις περισσότερες πωλήσεις. Υπάρχουν απόψεις ότι τα στοιχεία αλλοιώθηκαν για να μην βρεθεί ένας αντιμοναρχικός ύμνος στην κορυφή, μέσα σε εβδομάδα εθνικών εορτασμών. Την πρώτη θέση κατέλαβε τελικά μια μπαλάντα του Rod Stewart. Το αν πρόκειται για σύμπτωση ή πολιτική επιλογή, παραμένει αναπάντητο. Ωστόσο, είναι ξεκάθαρο πως η πορεία του single δεν στηρίχτηκε σε ραδιοφωνική προβολή. Βασίστηκε στη φήμη του, στα ανεξάρτητα δισκοπωλεία και στη μετάδοση από στόμα σε στόμα.
Η λογοκρισία ως στρατηγική μάρκετινγκ
Ο McLaren κατάλαβε κάτι που πολλοί τότε αγνοούσαν: η καταστολή λειτουργεί καλύτερα από κάθε διαφήμιση. Το single δεν κυκλοφόρησε σε μεγάλες αλυσίδες. Δεν έπαιζε στο ραδιόφωνο. Παρ’ όλα αυτά, ακουγόταν παντού. Το εξώφυλλο έδειχνε τη βασίλισσα σε παραμορφωμένη φωτογραφία, με γραμματοσειρά που θύμιζε σημείωμα για λύτρα. Το είχε σχεδιάσει ο Jamie Reid. Πολλά καταστήματα αρνήθηκαν να το βάλουν στις βιτρίνες τους. Στο Κοινοβούλιο, έγινε αντικείμενο ειρωνείας. Στον δρόμο όμως, η εικόνα αυτή βρέθηκε παντού. Έγινε αφίσα που πουλήθηκε μαζικά, σχεδόν όσο και το ίδιο το τραγούδι.
Ο Lydon υποστήριξε αργότερα ότι οι στίχοι δεν στόχευαν προσωπικά τη βασίλισσα. Ήθελε να μιλήσει για τα κληρονομικά προνόμια και τη γενικευμένη πολιτική αδιαφορία. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα προβλήματα δεν ξεκινούσαν από τη μοναρχία, αλλά εκείνη τα συμβόλιζε. Παρ’ όλα αυτά, φράσεις όπως «Δεν είναι άνθρωπος» και «Δεν υπάρχει μέλλον» θεωρήθηκαν προκλητικές. Η αντίδραση του κόσμου ήταν έντονη και συχνά βίαιη. Ορισμένα μέλη του συγκροτήματος δέχτηκαν σωματικές επιθέσεις. Ο Τύπος ασχολήθηκε μαζί τους καθημερινά και με σκληρότητα. Παρότι βρέθηκαν στο στόχαστρο, η μπάντα συνέχισε χωρίς να κάνει πίσω.
Πολλοί θυμούνται τους Sex Pistols μόνο σαν φορείς χάους. Όμως το “God Save the Queen” είχε ξεκάθαρη στόχευση. Έπαιξε με τα σύμβολα της εξουσίας και τα γύρισε εναντίον της. Χρησιμοποίησε τη γλώσσα της υποταγής για να θέσει ερωτήματα για την αξία της πίστης. Κυρίως, έδειξε πόσο εξαρτημένη ήταν η Βρετανία από τα εθνικά της τελετουργικά. Αυτή η προσκόλληση είναι που γέννησε τόσο έντονες αντιδράσεις. Κάποιοι μπορεί να σοκαρίστηκαν, αλλά το τραγούδι δεν βασίστηκε σε ψέμα.
Μέσα σε έναν χρόνο, το συγκρότημα διαλύθηκε εξαιτίας της ίδιας του της φήμης. Όμως η επιρροή του έμεινε. Έθεσε ένα νέο πλαίσιο: η μουσική μπορεί να λειτουργήσει σαν πολιτιστικό εργαλείο αντίστασης. Αργότερα, αρκετά κινήματα – μουσικά, καλλιτεχνικά και πολιτικά – βασίστηκαν σε αυτή τη λογική. Δεν αντέγραψαν τον ήχο των Sex Pistols. Πήραν όμως την ιδέα της οργανωμένης ανυπακοής σε μεγάλη κλίμακα.
Το πανκ ως απειλή, όχι ως είδος
Η επίδραση του “God Save the Queen” έδειξε πως το πανκ, στην πρώτη του μορφή, δεν είχε σχεδιαστεί για διάρκεια. Έμοιαζε με έκρηξη: ξαφνική, δυνατή και αδύνατο να την αγνοήσεις. Οι Sex Pistols δεν παρουσίασαν την εξέγερση σαν στυλ ή καθημερινή στάση. Τη μετέτρεψαν σε κάτι στιγμιαίο. Μια χρονική στιγμή που σήμερα λειτουργεί ως παράδειγμα. Έδειξε πώς η τέχνη μπορεί να ενοχλήσει όχι μέσα από φινέτσα, αλλά με την πλήρη άρνηση κάθε καλλιτεχνικής επιτήδευσης.
Η κληρονομιά του τραγουδιού εξελίχθηκε με τα χρόνια. Έχει συμπεριληφθεί σε λίστες με τα σημαντικότερα τραγούδια όλων των εποχών. Έχει μελετηθεί σε πανεπιστήμια και έχει επανεκδοθεί για νεότερο κοινό. Παρ’ όλα αυτά, ο βασικός του χαρακτήρας έμεινε ίδιος. Ήταν μια ευθεία σύγκρουση. Και το 1977, αυτή η σύγκρουση ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόταν η Αγγλία — ακόμα κι αν δεν το παραδεχόταν.
Artist: Sober On Tuxedos
Album: Good Intentions
Label: Heaven Music
Release Date: 11/12/2020
Genre: Nu Metal, Metalcore
Artist: Sex Pistols