Η σειρά “Friends” ξεκίνησε το 1994 στο NBC σαν μια ακόμη κωμωδία της prime time ζώνης, όμως η πορεία της πήρε διαστάσεις που ξεπέρασαν κάθε προσδοκία. Εκατομμύρια θεατές τη χρησιμοποίησαν σαν συντροφιά στις δύσκολες μέρες, σαν τρόπο να γελάσουν, να χαλαρώσουν και να νιώσουν πιο κοντά σε κάτι οικείο. Το κοινό της απλώθηκε σε όλο τον κόσμο, μέσα από διαφορετικές γλώσσες και κουλτούρες, με τους ίδιους έξι χαρακτήρες να γίνονται γνώριμα πρόσωπα σε σπίτια από κάθε ήπειρο. Για πολλούς η σειρά κατέληξε να λειτουργεί σαν μια σταθερά μέσα στην καθημερινότητά τους. Το πραγματικό ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι «γιατί έγινε τόσο δημοφιλές;», αλλά «τι έκανε τόσους διαφορετικούς ανθρώπους να βρουν παρηγοριά στους ίδιους έξι φανταστικούς χαρακτήρες από το Manhattan;».
Για να βρεθεί μια απάντηση, χρειάζεται να δούμε τα στοιχεία που έφτιαξαν το σύνολο. Ο Ross, η Rachel, η Monica, ο Chandler, ο Joey και η Phoebe θα μπορούσαν να φανούν σαν κλισέ χαρακτήρες, όμως αντί να καταλήξουν καρικατούρες εξελίχθηκαν σε αρχέτυπα με τα οποία ο καθένας μπορούσε να ταυτιστεί σε κάποια πλευρά τους. Κάθε χαρακτήρας άγγιζε μια εμπειρία γνώριμη σε πολλούς θεατές. Και όλοι μαζί δημιούργησαν μια δυναμική που θύμιζε κάτι σπάνιο στην πραγματική ζωή: μια παρέα λειτουργική, γεμάτη ατέλειες αλλά σταθερή ως σημείο στήριξης.
Ας το δούμε από την αρχή. Η σύγχρονη ζωή, ειδικά σήμερα, δεν προσφέρει εύκολα αίσθηση σταθερότητας. Στα χρόνια που προβλήθηκε το “Friends” η αποξένωση δεν είχε φτάσει στα σημερινά επίπεδα, όμως τα σημάδια είχαν ήδη αρχίσει να φαίνονται. Οι δουλειές γίνονταν πιο προσωρινές, οι οικογενειακές σχέσεις πιο ρευστές και οι κοινωνικοί κύκλοι άρχισαν να διαμορφώνονται περισσότερο μέσα από οθόνες παρά με φυσική παρουσία. Η μοναξιά περνούσε σταδιακά από μεμονωμένη ψυχολογική εμπειρία σε φαινόμενο που καταγράφεται στις στατιστικές. Σε αυτό το περιβάλλον εμφανίστηκε το “Friends”, μια σειρά που πρόσφερε σταθερό ρυθμό, ξεκάθαρη χημεία ανάμεσα στους χαρακτήρες και ιστορίες που, όσο αληθινές κι αν έμοιαζαν, έβρισκαν πάντα λύση μέσα σε 22 λεπτά.
Η σειρά δεν προσέφερε φυγή από την πραγματικότητα, αλλά μια μορφή προσομοίωσης. Όσοι την παρακολουθούσαν δεν ταξίδευαν σε έναν φανταστικό κόσμο, έμπαιναν σε μια εκδοχή της πραγματικότητας που έμοιαζε κατανοητή και σταθερή. Οι θεατές ένιωθαν ότι περνούν χρόνο με έξι χαρακτήρες σαν να βρίσκονταν πραγματικά μαζί τους. Αυτό δεν γινόταν μέσα από απρόβλεπτες ανατροπές ή έντονα δραματικές καταστάσεις, αλλά μέσα από την επανάληψη, την οικειότητα και τις μικρές λεπτομέρειες που θύμιζαν αληθινή φιλία.
Για να καταλάβουμε τη συναισθηματική δομή της σειράς, χρειάζεται να δούμε τι πρόσφερε κάθε χαρακτήρας. Η Rachel συμβόλιζε την πορεία προς την ωρίμανση. Ξεκίνησε με αίσθηση προνομίων και αβεβαιότητα και εξελίχθηκε σε αυτοδύναμη γυναίκα, με τους fans να ταυτίζονται με την προσπάθειά της και όχι με την τελειότητα. Στην περίπτωση του Ross βλέπουμε τον υπερβολικά σκεπτόμενο άνθρωπο. Κάποιον που νιώθει έντονα, αναλύει τα πάντα και συνεχίζει να προχωρά. Η αμηχανία του έκανε το κοινό να νιώθει πιο άνετα με τις δικές του ιδιορρυθμίες.
Με τη Monica υπήρχε η ανάγκη για έλεγχο. Σε έναν κόσμο που φαινόταν χαοτικός, η επιμονή της στην τάξη λειτούργησε για πολλούς περισσότερο σαν παρηγοριά παρά σαν βάρος. Ο Chandler έδειχνε ότι το χιούμορ μπορεί να γίνει τρόπος να αντέχεις τον πόνο. Ο σαρκασμός του δεν ήταν απλή κωμωδία, αλλά μηχανισμός επιβίωσης. Ο Joey ενσάρκωνε την ανεπιτήδευτη χαρά. Μπορεί να μην ήξερε πολλά, όμως ήταν πάντα παρών και θύμιζε ότι η ειλικρίνεια αξίζει περισσότερο από το IQ. Τέλος, η Phoebe έφερνε την ανατροπή. Αμφισβητούσε τις κοινωνικές νόρμες, δεν απολογήθηκε ποτέ για τη διαφορετικότητά της και έκανε αποδεκτό το να είσαι εκκεντρικός και διαφορετικός.
Κάθε χαρακτήρας λειτούργησε σαν προέκταση συναισθημάτων που οι θεατές δεν έβρισκαν πάντα τρόπο να εκφράσουν. Το πιο σημαντικό ήταν ότι μέσα στην παρέα υπήρχε αποδοχή των ελαττωμάτων χωρίς καμία ανάγκη για διόρθωση. Ένα τέτοιο περιβάλλον χωρίς κριτική είναι σπάνιο στην καθημερινή ζωή και σχεδόν αδύνατο να κρατήσει για πολύ. Στα “Φιλαράκια”, όμως, αυτή η ισορροπία έμενε πάντα σταθερή.
Αυτό που κάνει το “Friends” ξεχωριστό δεν είναι η επιτυχία του μόνο στις ΗΠΑ, αλλά το ότι αγαπήθηκε το ίδιο στη Βραζιλία, την Ινδία, τη Γαλλία, την Αίγυπτο, τη Νότια Κορέα, το Μεξικό, την Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες. Η γλώσσα δεν στάθηκε εμπόδιο, όπως ούτε η θρησκεία, η κοινωνική τάξη ή η πολιτική. Η βασική ιδέα της σειράς, νέοι ενήλικες που προσπαθούν να καταλάβουν τη ζωή, τον έρωτα και την ταυτότητά τους σε έναν κόσμο μισοχαοτικό, είχε και εξακολουθεί να έχει παγκόσμια σημασία.
Τα διαμερίσματα μπορεί να φαίνονταν υπερβολικά μεγάλα για τη Νέα Υόρκη και το καφέ είχε πάντα έναν ελεύθερο καναπέ, όμως αυτά δεν ήταν όσα μας έμειναν. Εκείνο που ξεχώρισε ήταν το αίσθημα ότι ανήκεις κάπου. Σε κοινωνίες όπου η συναισθηματική έκφραση περιορίζεται, τα αστεία του Chandler έδωσαν στους ανθρώπους τρόπο να μιλήσουν για αυτήν. Σε περιβάλλοντα με αυστηρούς οικογενειακούς ρόλους, η φροντίδα της Monica προς τους φίλους της έγινε παράδειγμα για τις «επιλεγμένες οικογένειες». Και σε χώρες όπου η συμμόρφωση θεωρείται αρετή, η «αιρετική» συμπεριφορά της Phoebe είχε τον χαρακτήρα μιας σιωπηλής επανάστασης.
Οι περισσότερες τηλεοπτικές παραγωγές με τον καιρό χάνουν τη σημασία τους. Το κοινό τους αλλάζει, τα αστεία παλιώνουν και το πλαίσιο χάνει την ισχύ του. Το “Friends” λειτούργησε διαφορετικά. Η σχέση του με τους θεατές εξελισσόταν όσο εκείνοι μεγάλωναν. Στα 16 γελάς με τον Joey, στα 30 παρατηρείς τον Chandler και νιώθεις ένα ρίγος, στα 40 κατανοείς την αγωνία της Monica για το αν θα κάνει οικογένεια. Και σε κάθε ηλικία μπορείς να δεις στο βλέμμα του Ross το βάρος που κουβαλά όταν δεν καταφέρνει να αφήσει πίσω του ό,τι τον κρατάει στάσιμο. Η σειρά δεν μπήκε ποτέ στη διαδικασία να ανανεωθεί για να παραμείνει επίκαιρη, την κράτησε ζωντανή η ίδια η πραγματική ζωή. Με κάθε επανάληψη, οι θεατές ανακάλυπταν κάτι διαφορετικό στις ίδιες σκηνές, όχι λόγω αλλαγών στο περιεχόμενο, αλλά γιατί οι ίδιοι είχαν αλλάξει.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος βρίσκει ανακούφιση στα μοτίβα, γιατί τον βοηθούν να νιώθει σιγουριά. Οι ρουτίνες μειώνουν την πίεση της σκέψης και κάνουν το άγχος πιο διαχειρίσιμο. Το να ξαναβλέπεις το Friends, γνωρίζοντας πότε θα ακουστεί το «We were on a break» του Ross ή το «How you doin’» του Joey, είναι ένας περίεργος τρόπος για να φέρνεις ισορροπία. Για εκατομμύρια ανθρώπους έγινε ο γνώριμος ήχος στο παρασκήνιο που κρατά τον ρυθμό. Και δεν είναι τυχαίο ότι την περίοδο της πανδημίας, αυτή η προβλεψιμότητα λειτούργησε σαν «φάρμακο».
Και ναι, μπορεί κάποιες αναφορές να έχασαν την επικαιρότητά τους και μερικά αστεία να μη λειτουργούν πια, η ουσία της σειράς όμως μένει σταθερή. Οι άνθρωποι χρειάζονται ανθρώπους. Όχι τέλειους, ούτε απαραίτητα ρομαντικούς, αλλά συνεπείς, ατελείς και συναισθηματικά παρόντες. Μια ιδέα που δεν περιορίζεται σε χώρες και δεν φθείρεται με τον χρόνο.
Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι το “Friends” έδωσε τη δυνατότητα στους θεατές να δοκιμάσουν αυτές τις δυναμικές μέσα από την οθόνη. Όσοι δεν είχαν στενές φιλίες μπορούσαν να φανταστούν πώς μοιάζουν. Όσοι ζούσαν με κοινωνικό άγχος είχαν την ευκαιρία να παρατηρήσουν πώς κυλά μια συζήτηση. Όσοι έλειπαν από συναισθηματική στήριξη μπορούσαν να δουν πώς είναι να στηρίζεις κάποιον άλλον. Αυτή η μορφή «πρόβας» δεν λειτουργούσε μόνο σαν παρηγοριά αλλά και σαν μάθημα.
Σε αυτό το σημείο, το “Friends” έχει ξεπεράσει τον ρόλο της απλής ψυχαγωγίας και λειτουργεί σαν εργαλείο. Οι θεατές το χρησιμοποιούν με τον ίδιο τρόπο που βάζουν μια μουσική playlist ή άλλα πράγματα που τους ευχαριστούν. Δεν το θέλουν μόνο για τα αστεία του, αλλά για να νιώσουν σταθερότητα. Δεν το βλέπουν για την καινοτομία του, αλλά για την αίσθηση ασφάλειας που τους δίνει. Η σειρά έγινε κάτι σαν συναισθηματικό φόντο, χωρίς να τραβά πάντα την προσοχή, χωρίς να είναι εντυπωσιακή, αλλά παρούσα, κρατώντας τα κομμάτια δεμένα στο παρασκήνιο.
Κι αυτό ίσως είναι το πιο αξιοσημείωτο: μια ιστορία για έξι ανθρώπους σε μια πόλη μετατράπηκε σε παγκόσμιο σημείο αναφοράς για το τι σημαίνει να συνδέεσαι, να στηρίζεις και να αναγνωρίζεσαι. Όχι μέσα από θεαματικές σκηνές, αλλά μέσα από τη συνέπεια.