Οι Στίχοιμα κουβαλάνε στην πλάτη τους πάνω από δύο δεκαετίες με ένσημα στο ελληνικό hip hop. Αυτό όμως, από μόνο του, δεν λέει πολλά. Υπάρχουν κι άλλοι με αντίστοιχη διαδρομή. Εκείνο που πραγματικά ξεχωρίζει είναι η σταθερή κατεύθυνση πάνω στην οποία κινούνται: να αποτυπώνουν την κοινωνία όπως τη βιώνουν, χωρίς εκπτώσεις και χωρίς φίλτρα. Από τις πρώτες τους κυκλοφορίες μέχρι τον προσωπικά αγαπημένο μου δίσκο, τη “Θάλασσα”, η θεματολογία τους έχει αφήσει ένα αποτύπωμα που δύσκολα αγνοείται στο ελληνικό hip hop. Οι στίχοι του Βαλάντη και οι παραγωγές της Μαρίνας λειτουργούν σαν ενιαίο σώμα, δίνοντας φωνή σε ζητήματα που παραμένουν καίρια και που πολλοί αποφεύγουν να ακουμπήσουν, και ακόμα περισσότεροι προσπθαούν να τα θάψουν: κοινωνική αδικία, πολιτική βία, ανισότητες, ρατσισμός, γυναικοκτονίες, ιστορική μνήμη.
Το μεγαλύτερο παράσημό τους είναι ότι οι στίχοι τους ξεπέρασαν εμφατικά τον μουσικό κόσμο. Εμβληματικό παράδειγμα εκείνο το πανό στο ποτάμι με τη φράση «και πού θα γείρετε όταν ολόκληρος ο κόσμος εξεγείρεται». Στίχοι που βγήκαν από τα ακουστικά, βρέθηκαν στον δρόμο, μετατράπηκαν σε συνθήματα και φορτίστηκαν με νέο νόημα. Αυτή η μετάβαση από το studio στην άσφαλτο είναι ενδεικτική της σχέσης που έχουν οι Στίχοιμα με το κοινό τους: δεν περιορίζονται στο να αφηγηθούν, αλλά γίνονται ενεργό κομμάτι του κοινωνικού ιστού.
Το έργο τους βρίθει από ιστορικές αναφορές, όχι ως επίδειξη γνώσης, αλλά ως εργαλείο κατανόησης του παρόντος. Το ενδιαφέρον τους είναι πρακτικό, ένα μέσο για να φωτιστούν τα σημερινά αδιέξοδα. Γι’ αυτό και τα τραγούδια τους συχνά ωθούν τους ακροατές να ψάξουν βαθύτερα, να διαβάσουν και να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν. Και αυτό το επιλέγουν σε μια σκηνή όπου η μάτσο ψευτομαγκιά τείνει να γίνει κανόνας και το εφήμερο και τα views το απόλυτο κουμάντο, οι Στίχοιμα επιμένουν να ζητούν περισσότερα: συμμετοχή, σκέψη, κριτική.
Μεγαλώνοντας, ανακάλυψα κι ένα άλλο στοιχείο στη μουσική τους που μικρότερος δεν μπορούσα να διακρίνω. Η διαρκής ενασχόλησή τους με τη βία -όχι μόνο τη θεσμική ή την πολιτική, αλλά και τη διαπροσωπική, εκείνη που διατρέχει τις πιο οικείες πτυχές της καθημερινότητας- επιχειρούσε να περιγράψει μια κατάσταση στην οποία εθελοτυφλούσαμε για χρόνια. Πολύ πριν ο όρος «γυναικοκτονία» εισχωρήσει στον δημόσιο διάλογο, οι Στίχοιμα έγραφαν στίχους που κατέγραφαν με ακρίβεια τη φρίκη και την ανάγκη να αναγνωριστεί αυτή η πραγματικότητα. Έτσι, λειτούργησαν προειδοποιητικά, δείχνοντας πρόθεση να είναι μπροστά από τις εξελίξεις και όχι απλοί σχολιαστές τους.
Αντίστοιχα, το ζήτημα της προσφυγιάς αποτυπώνεται με τρόπο που συνδέει τις προσωπικές ιστορίες με το συλλογικό τραύμα. Το κομμάτι “Ο Ξένος” δεν αναφέρεται απλώς σε μια ομάδα ανθρώπων που εκτοπίστηκε, αλλά καταγράφει τη διαχρονικότητα της προσφυγικής εμπειρίας, αγγίζοντας και τη μνήμη κοινοτήτων στην Ελλάδα. Εδώ, η μουσική γίνεται γέφυρα ανάμεσα σε γενιές και διαφορετικά βιώματα, αλλά και μια γροθιά σε όσους σήμερα ξέχασαν την ιστορία των «ξένων» παππούδων τους και πήραν τη θέση των καταπιεστών.
Η Μαρίνα, με τη σταθερή και δημιουργική παρουσία της στις παραγωγές, έχει επίσης συνεισφέρει σε μια ευρύτερη διάρρηξη στερεοτύπων γύρω από το hip hop. Σε έναν χώρο που συχνά προβλήθηκε ως «αντρική υπόθεση» οι ήχοι της απέδειξαν ότι το hip hop στην Ελλάδα μπορεί να έχει πολλαπλά πρόσωπα και να συνομιλεί με επιρροές από blues, jazz, soul ή ακόμα και metal. Αυτή η μουσική ποικιλία κάνει τους Στίχοιμα να στέκονται μεν στο hip hop, αλλά να μην περιορίζονται από αυτό, δεν είναι τυχαίο ότι έχουν οπαδούς ανθρώπους που προέρχονται από άλλα μουσικά ρεύματα.
Το μέγαλο πρόβλημα με τους Στίχοιμα είναι ότι παραμένουν επίκαιροι. Η φτώχεια, ο ρατσισμός, η πολιτική βία, οι έμφυλες ανισότητες και η εκμετάλλευση, δυστυχώς, δεν έχουν ξεπεραστεί. Μάλιστα, θα έλεγα ότι ίσως έχουν θεριέψει. Κάθε νέα γενιά που συναντά τους Στίχοιμα μέσα από συναυλίες ή ηχογραφήσεις, βρίσκει σε αυτούς όχι μόνο καλή μουσική αλλά και έναν τρόπο να ερμηνεύσει τη δική της πραγματικότητα. Οι συναυλίες τους θα γεμίζουν με ανθρώπους που δεν αρκούνται στο να ακούσουν μουσική, θέλουν να αισθανθούν και μέρος μιας κοινότητας που μοιράζεται ανησυχίες και την ίδια έλπιδα.
Στην ίδια γραμμή, η στάση τους απέναντι σε ζητήματα λογοκρισίας και νομικών διώξεων δείχνει πως η μουσική τους φλερτάρει έντονα με την πολιτική τοποθέτηση. Το επεισόδιο με τη μήνυση για το τραγούδι “Για έναν Μεγάλο Εθνάρχη” αποκαλύπτει την πρόθεσή τους οι στίχοι να μην είναι απλώς καλοδουλεμένοι, αλλά να παίρνουν θέση. Και αν αναρωτιέστε ποιον είχαν τότε απέναντί τους, δεν θα σας το πω, κάνει ομοιοκαταληξία με τη λέξη «oκκλησία». Παρ’ όλα αυτά, δεν αποσιώπησαν.
Και το 2025, σε μια εποχή όπου η μουσική παραγωγή συχνά απομακρύνεται από την κοινωνία, οι Στίχοιμα παραμένουν σταθερά προσανατολισμένοι στην ανάγκη να αρθρώσουν λόγο. Από το έπος των “Μηχανών” που αποτύπωσε την κούραση και την αγωνία της δεκαετίας του 2000, μέχρι τη “Θάλασσα” που περιγράφει τη σημερινή βαρβαρότητα, οι Στίχοιμα είναι από τους λίγους που αποκαθιστούν τη θέση του ελληνικού hip hop ως διαχρονικά ριζοσπαστικού.