Πριν λίγο καιρό, με αφορμή το Sister Death στο Netflix, μιλήσαμε για το πόσο σημαντικός για το μοντέρνο τρόμο υπήρξε ο Paco Plaza. Και ο ισχυρισμός αυτός στηρίζεται εξολοκλήρου σε μια ταινία όπως το Rec. Η αποψινή προβολή του θρυλικού found footage film στα πλαίσια του Horror Things είναι μια καλή αφορμή να θυμηθούμε το γιατί.
Σε μια περίοδο όπως τα mid-00s το found footage ως ιδίωμα είχε ήδη αρχίσει να γίνεται τετριμμένο. Είχαν προηγηθεί οι κορυφές του Blair Witch Project και του Noroi αλλά όλο και τακτικότερα φιλόδοξοι σκηνοθέτες προσπαθούσαν να ακολουθήσουν τη συνταγή. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ωστόσο, κανένα μεράκι δεν είχαν και έμειναν στην απλή μίμηση.
Μέχρι που εν αιθρία μια ταινία από την Ισπανία ήρθε να προσθέσει ένα πολύ σημαντικό πλίνθο στο γενικότερο οικοδόμημα του τρόμου. Κι αυτό διότι με ελάχιστα μέσα αλλά πλήρη αντίληψη του πώς να χτίσουν τον τρόμο, οι Paco Plaza και Jaume Balaguero σκηνοθέτησαν το Rec.
Μια ρεπόρτερ μαζί με το συνεργείο της ακολουθούν μια ομάδα διάσωσης σε ένα σύμπλεγμα κατοικιών. Ένα απλό ρεπορτάζ που γυρίζεται για να μεταδοθεί από τα κανάλια. Όμως, χωρίς να καταλαβαίνουν το πώς και το γιατί, όλοι οι παρευρισκόμενοι τίθενται σε περιορισμό. Η αρχική απορία θα αρχίσει σταδιακά να μετατρέπεται σε αγνό τρόμο όταν αρχίσουν να ενώνουν τα κομμάτια του παζλ.
Μέχρι τότε οι ταινίες που αφορούσαν το υλικό το οποίο βρίσκεται και υποτίθεται ότι δε θα ‘πρεπε να το δει ο θεατής είχαν μια διαφορετική συνθήκη. Τόσο οι πρωταγωνιστές όσο και οι θεατές έμπαιναν απευθείας εντός του μυστηρίου γνωρίζοντας ότι παίζουν με τη φλόγα. Ήταν αναμενόμενο πως η απειλή την οποία επικαλούνταν λόγω περιέργειας θα γυρίσει εναντίον τους. Το ισπανικό σκηνοθετικό δίδυμο, ωστόσο, είχε άλλη άποψη: γιατί να μην μπουν ανυποψίαστοι οι πρωταγωνιστές μέσα στην υπόθεση; Να έρθουν προ απροόπτων και να αισθάνονται ανήμποροι κι αποπροσανατολισμένοι; Έτσι ο τρόμος θα είναι σαφώς πιο πηγαίος. Κανείς δε θα έχει ιδέα τι γίνεται και θα αισθάνεται σαν παιδί στα σκοτάδια. Και ναι, προφανώς και λειτουργεί.
Οι σκηνοθέτες χρησιμοποιούν εύγλωττα την υποκειμενική οπτική και χειρίζονται εξαιρετικά την απειλή. Καραδοκεί και μόνο υπόνοιές της δίνονται. Ως γνωστόν, αν κάτι είναι ορισμένο βάσει των αισθήσεων, είναι και πιο σαφές. Συνεπώς και λιγότερο τρομακτικό καθώς μπορεί να καταστρατηγηθεί ένα σχέδιο δράσης. Όταν όμως αυτ΄λο παραμένει άγνωστο, τότε αυτά που γεννά το μυαλό είναι πολύ πιο τρομακτικά. Το ένστικτο της επιβίωσης δρα πολύ διαφορετικά. Και σε αυτό ποντάρουν ο Plaza με τον Balaguero και χτυπούν κέντρο.
Άλλη μια συνθήκη είναι αυτή του «φιλμικού παρόντος». Στο Blair Witch Project ο θεατής εισάγεται στην ταινία ξέροντας ότι αυτά έχουν συμβεί στο παρελθόν. Το ίδιο και στο Noroi που ουσιαστικά παρακολουθεί μια εκπομπή πάνω στο θέμα της κατάρας. Όχι όμως στο Rec. Γιατί εκεί ο αιφνιδιασμός βασίζεται στην αμεσότητα. Αυτό το απρόοπτο σπα τη «ρουτίνα» του μέσου του ζωντανού ρεπορτάζ. Και σα συναγερμός που ηχεί ξαφνικά μέσα στη νύχτα αρχικά τρομάζει αλλά στη συνέχεια προκαλεί αγνό φόβο. Η σύγχυση δεν είναι ποτέ μια κατάλληλη ψυχική κατάσταση. Και στον κόσμο του Rec αποδεικνύεται ολέθρια. Και για τους χαρακτήρες και για τους θεατές.
Αν κάτι οφείλει ο κινηματογράφος στο Rec πέρα από μια νέα πνοή σε ένα κουρασμένο ιδίωμα, αυτό είναι το βασικό επιχείρημα περί οράματος. Αν ένας δημιουργός έχει συγκεκριμένο όραμα και επίγνωση των τρόπων για να το καταφέρει, τότε κανένα budget δεν μπορεί να μπει ως τροχοπέδη. Και όσο λίγα μέσα κι αν αξιοποιήθηκαν για το γύρισμα της ταινίας, πολλά περισσότερα κερδήθηκαν, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.
Οπότε αν αισθάνεστε πραγματικά γενναίοι, τολμήστε το. Πηγαίνετε στο Horror Things και νιώστε ανήμποροι. Και που ξέρετε; Μπορεί τελικά να μην ήταν σκηνοθετημένα όλα αυτά…