Όταν οι Nirvana κυκλοφόρησαν το “Smells Like Teen Spirit” τον Σεπτέμβριο του 1991, κανείς – ούτε το συγκρότημα, ούτε η δισκογραφική τους, ούτε τα εκατομμύρια των πιτσιρικάδων που χτυπιούνταν – δεν μπορούσε να φανταστεί τι θα ακολουθούσε. Το κομμάτι δεν είχε γραφτεί για να γίνει σύμβολο μιας ολόκληρης γενιάς. Και όμως, σε λιγότερο από έναν χρόνο, μετατράπηκε από ένα πρόχειρα ηχογραφημένο demo σε ένα πολιτιστικό σοκ που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ακουγόταν, έδειχνε και ένιωθε η mainstream μουσική.
Ήταν μια ριζική απομάκρυνση από τον παραμορφωμένο ήχο του πρώτου τους άλμπουμ, “Bleach”, που βασιζόταν κυρίως σε εφηβική οργή και θόρυβο. Όταν ξεκίνησαν να δουλεύουν το “Nevermind”, είχαν ήδη στραφεί προς έναν πιο μελωδικό και προσιτό ήχο. Το “Smells Like Teen Spirit” έγινε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της μετάβασης, συνδυάζοντας καθαρότερη παραγωγή με μια έντονη και επιθετική αισθητική, χωρίς να χάνει τον underground χαρακτήρα του. Από την πρώτη του μορφή σε κασέτα μέχρι τη ραγδαία του εξάπλωση, το τραγούδι είχε σχεδιαστεί για να προκαλεί. Και αυτό ήταν που του έδωσε αξία.
Μέσες άκρες τα ίδια ίσχυαν και τον δημιουργό του, τον Kurt Cobain. Ο ίδιος, αν και εκτιμούσε την πανκ νοοτροπία, υπέγραψε με μεγάλη δισκογραφική. Δεν ήθελε τη φήμη, αλλά έγινε παγκόσμια γνωστός. Είχε ειρωνευτεί την αισθητική της mainstream pop κουλτούρας, ενώ κατέληξε να δημιουργήσει κάτι που έμεινε ως βασικό της σημείο αναφοράς. Όλη αυτή η σύγκρουση είναι παρούσα σε κάθε δευτερόλεπτο του “Smells Like Teen Spirit”. Στο κομμάτι δηλαδή που – όπως είχε πει ο ίδιος – γράφτηκε με σκοπό να γίνει «το απόλυτο ποπ τραγούδι». Όχι όμως με την κλασική εικόνα της ποπ, αλλά μια πιο θορυβώδη εκδοχή της, με παραμόρφωση και φωνητικά γεμάτα ένταση. Άλλωστε, εκείνη την περίοδο ο Kurt Cobain είχε επηρεαστεί έντονα από συγκροτήματα όπως οι Pixies, κι αυτό φάνηκε στη δομή του κομματιού: ήσυχα κουπλέ που οδηγούν σε εκρηκτικά ρεφρέν.
Ωστόσο, η δύναμη του τραγουδιού δεν οφείλεται μόνο στη δομή του. Οι στίχοι του, γραμμένοι βιαστικά στο στούντιο, μοιάζουν με συρραφή από σκόρπια σλόγκαν και εικόνες. Χωρίς σαφές μήνυμα, χωρίς εξηγήσεις, γεμάτοι ασάφεια και ένταση, λειτούργησαν σαν καθρέφτης για τους ακροατές όπου ο καθένας μπορούσε να δει αυτό που ήθελε. Το μυστήριο αυτό ενίσχυσε την απήχησή του: ο Cobain, αντί να καθοδηγεί, κρατούσε αποστάσεις. Και το κοινό ανταποκρίθηκε, προσπαθώντας επί δεκαετίες να βρει ένα νόημα που ίσως να μην υπήρξε ποτέ.
Το σαρκαστικό ρεφρέν «Here we are now, entertain us» έγινε φράση-σύμβολο για μια γενιά που ένιωθε απογοητευμένη και αποστασιοποιημένη. Με ειρωνεία και δυσπιστία απέναντι στην κυρίαρχη κουλτούρα, λειτουργούσε περισσότερο σαν καυστικό σχόλιο παρά σαν απαίτηση. Ο Kurt Cobain είχε αντιληφθεί τη γενική κατεύθυνση των πραγμάτων και το τραγούδι του περιέγραφε την αποσύνδεση. Ο τίτλος του τραγουδιού προέκυψε τυχαία από ένα γκράφιτι, και δεν ήταν καν ιδέα του Cobain. Η Kathleen Hanna, από τις Bikini Kill, είχε γράψει στον τοίχο του διαμερίσματός του τη φράση “Kurt smells like Teen Spirit”, ένα ειρωνικό σχόλιο για το αποσμητικό που φορούσε η σύντροφός του. Ο Cobain, αγνοώντας ότι το Teen Spirit ήταν προϊόν, το είδε σαν σύνθημα. Πίστεψε πως μετέφερε κάτι απ’ την ενέργεια της γενιάς του. Και το κομμάτι τελικά κράτησε αυτή τη σπίθα.
Η δισκογραφική δεν πίστευε ότι το τραγούδι θα μπορούσε να τους κάνει γνωστούς (τσάκαλοι) και αρχικά επέλεξε να προωθήσει τα “Come As You Are” και “In Bloom“, θεωρώντας τα καλύτερες επιλογές για τα ραδιόφωνα. Ακόμα και οι ίδιοι οι Nirvana είχαν τις αμφιβολίες τους για το “Teen Spirit”, αφού δεν ήταν σίγουροι αν η ενέργειά του θα έβρισκε ανταπόκριση στο ευρύ κοινό. Μάλιστα, η απόφαση να κυκλοφορήσει πρώτο ήταν αποτέλεσμα συγκυριών. Κι ύστερα ήρθε το βίντεο: μπάχαλα σε σχολικό γυμναστήριο, ένας επιστάτης, μαζορέτες που φορούσαν μπλούζες με το σύμβολο του αναρχισμού και ένα κοινό που ξεκινά απαθές και καταλήγει να καταστρέφει τα πάντα.
Στη συνέχεια, το “Smells Like Teen Spirit” έγινε ταυτόχρονα αφετηρία και βάρος. Το “Nevermind” των Nirvana έφτασε στην κορυφή, ρίχνοντας τον Michael Jackson από το νούμερο ένα των charts, αλλά ο Kurt Cobain ένιωθε όλο και πιο άβολα με τη δημοσιότητα που τον ακολουθούσε. Η επιτυχία του τραγουδιού τούς ενέταξε σε ένα πλαίσιο που ο ίδιος δεν είχε ποτέ στόχο να ακολουθήσει. Σταδιακά, άρχισε να το βγάζει από τις ζωντανές εμφανίσεις. Σε συνεντεύξεις μιλούσε ανοιχτά για το πόσο τον ενοχλούσε. Το κομμάτι τον είχε τοποθετήσει στο επίκεντρο ενός κινήματος που, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν του ανήκε.
Και όμως, δεκαετίες μετά, το “Smells Like Teen Spirit” παραμένει ενεργό μέσα στο πολιτιστικό παρόν. Όχι απλώς σε λίστες, αφιερώματα ή νοσταλγικά ρετρό όπως το παρόν. Με πάνω από ένα δισεκατομμύριο streams στο Spotify, συνεχή παρουσία σε ταινίες, διαφημίσεις και ψηφιακές πλατφόρμες, και αναφορές από νεότερους καλλιτέχνες, η ενέργειά του δείχνει να μην έχει ξεθυμάνει. Ένα τραγούδι που δε ζήτησε ποτέ να εκπροσωπήσει κανέναν, κατέληξε να γίνει η πιο εκρηκτική δήλωση μιας γενιάς.
Artist: Sober On Tuxedos
Album: Good Intentions
Label: Heaven Music
Release Date: 11/12/2020
Genre: Nu Metal, Metalcore
Artist: Nirvana